Xã hội Đàng Ngoài thế kỷ XVII-XVIII

 Ghi chép từ cuốn                

Lịch sử tự nhiên dân sự và chính trị xứ Đàng Ngoài

                                      Jerome  Richard  -- Paris 1778

Lời dẫn

    Trong cuốn Tư liệu văn hiến Thăng Long Hà Nội – Tuyển tập tư liệu phương Tây  NXB Hà Nội 2010, nhà sử học Nguyễn Thừa Hỷ cho biết trong việc cung cấp cho người đọc hiện đại những nét phác họa về Thăng Long Kẻ Chợ thời Nam Băc phân tranh, thì  Lịch sử tự nhiên dân sự và chính trị xứ Đàng Ngoài của giáo sĩ Jerome Richard thuộc loại tài liệu đáng chú ý nhất.

       Theo sự chỉ dẫn đó, chúng tôi tìm đọc bản dịch trong tập tư liệu trên và  thấy rõ cách đây hơn hai thế kỷ, cuốn sách đã được biên soạn theo hướng viết lịch sử xã hội là một việc mà ở ta chưa ai làm  nên càng cần thiết phải đọc.

       Dưới đây là một số ý tưởng, một số nhận xét của tác giả mà khi đọc sách tôi đã ghi chép lại và đôi khi thử diễn giải lại theo cách hiểu của mình. Sự chọn lọc còn tùy tiện và bị chi phối bởi nhu cầu riêng. Giới thiệu chúng ở đây, chúng tôi chỉ muốn chia sẻ một hướng suy nghĩ trong khi làm việc, đó là muốn lý giải hiện tại phải trở lại với lịch sử. Và với cả cộng đồng, những nhận xét từ bên ngoài nhiều khi đau xót, nhưng là cần thiết trên con đường tự nhận thức .

  Phần đầu của cuốn sách dành để  miêu tả chung về  nhiệt độ, khí hậu ,cư dân… của Đàng Ngoài, trong đó đoạn nói về Vịnh Đàng Ngoài kể là có một hòn đảo, được người Hà  Lan đặt là Đảo cướp . Chủ đảo là một võ tướng lo thu thuế.

Các "đô thị" - chỉ là để tập trung dân, mật độ ngang thành phố châu Âu. Các đô thị này chẳng có gì khác nhau. Chỉ có Kẻ Chợ đáng gọi đô thị. Thành phố trật tự, nhưng có trò bắn tên có mồi lửa trong đêm vào các nhà rơm rạ gây ra đám cháy.

Người Trung hoa ở đô thị Kẻ chợ - đông, mạnh; họ cũng có mặt ở khắp nơi trong cả vùng đồng bằng.

Các loại phương tiện giao thông

-         Ngựa: quan;

-         chân trần: dân;

-         cáng: nhà giàu, người có địa vị

Từng có cầu đá do người Trung Hoa xây rồi vì chinh chiến, bị phá.

Vùng núi sống trong dốt nát và dã man. So sánh: lúc này ở Trung Hoa đã có lúa vụ 3. Nhưng ở Đàng Ngoài thì chưa. Do thiên nhiên chiều đãi, con người nơi đây tế nhị, khéo léo nhưng yếu ớt và ít dũng cảm.

  Cách cư trú, phong tục

Có khoảng 9.000 thôn xóm và 3.000 đơn vị phụ gọi là trại.

Dân miền núi bị coi là man di, nhưng theo các nhà truyền giáo, trong các dân cư ở đây, người H'mông - nhiều nhân tính nhất. Họ ghê sợ với tục lệ dân miền xuôi. Xứ miền núi này cung cấp những chiến binh dũng cảm khi cần. Có người Tartar. Sống du cư, giỏi chữ Hán, giỏi buôn bán. (Có lẽ là H'mông - VTNh)

Tính cách con người

Người dân đồng bằng bị các nhà truyền giáo coi là thô lậu, cả tin, mê tín. Như một bọn du đãng, sông trên thuyền, trên sông. Thật ra không phải vậy. Ở đây, dịu dàng và yêu thích bình yên là tính cách ngự trị. Cạnh đó lại hiếu động hay bị chia rẽ - thường xuyên nổi dậy và mưu phản.

Dân chúng bị lối cuốn vào các cuộc nổi dậy đó như một trò chơi, hơn là  bởi tham vọng hay tư tưởng về một cuộc sống hạnh phúc hơn. Những vị quan đầu triều ( = những người ưu tú nhất) không bao giờ tham gia các cuộc nổi dậy này.

Đặc tính người bên lương (thờ Phật )

- luôn luôn không hài lòng với hiện trạng

- ham tài sản, độc ác, phản trắc

- coi cuộc đời như một cực hình

- sẵn sàng phụ bạc vì món lợi nhỏ.

Nhà nước cấm đạo. Chính ra dân cư các làng xóm lại hay đi tố giác để kiếm lợi. Sự mê tín + tâm lý vụ lợi  = cuồng tín.

Giao thiệp với người châu Âu.  

Triều đình biết quá ít về những lợi ích của mình  nên không buôn bán với người nước ngoài.

Một số trao đổi lặt vặt chỉ nhằm thỏa mãn những ao ước rất tầm thường: vài cái váy dạ, ít đồ gỗ. Vì người dân  không đi đâu nên những cái vớ vẩn đó cũng thành hương xa hoa lạ. Xem chuyện nơi xa là hoang đường.

Ăn mặc: không tất, không giày, không quần lót.

 Giày dép là để phân biệt ngôi thứ:

- dân thường bị cấm.

- chỉ hạng tiến sĩ mới được dùng dép

- chỉ người hoàng tộc mới được đi giày . 

Đời sống tinh  thần. Bộ máy quản lý

Nhìn chung dân có tinh thần sáng suốt, minh mẫn. Sẵn một bản năng khéo léo, chỉ thíêu khoa học – sinh ra tính ỳ.

 Nhưng nghèo khổ quá khiến người ta chỉ nghĩ đến sinh tồn tức là phó mặc mình cho sự biếng nhác bẩm sinh.Bộ máy hành chính sẵn sàng “vét cạn” các mầm mống tài năng. Bộ máy này ngu dốt và kiêu căng, nhưng có quyền lực. Họ đối xử với những người khéo tay hơn họ và giàu hơn như nô lệ.

Quan lại đóng vai cái gì cũng biết hết. Thật ra họ không biết, họ dốt song làm bộ làm tịch coi người khác như công cụ. Thuế rất nặng. Dân ở các vùng cằn cỗi không nộp thuế bằng thóc gạo thì phải nộp bằng cỏ.

Việc quan: sáu tháng trong một năm. Hoặc việc công, hoặc đi phục dịch các đức ông.

Sở dĩ chính sách khắc nghiệt  vì người ta cho là phải làm thế mới trị được một đám dân hiếu động và dễ phản loạn.

Các ông chủ chỉ yên tâm nghỉ ngơi khi mọi người lao động làm việc liên tục và chỉ có một đời sống tầm thường. Sau khi hoàn thành nghĩa vụ một số người thử vận may trong buôn bán.

Trung Hoa là một tấm gương.

Những người Trung Hoa đã có một thời gian dài là chủ nhân xứ Đàng Ngoài. Họ đã đưa vào đây luật lệ, ngôn ngữ, chữ viết, tôn giáo...Phong tục Đàng Ngoài cũng có nhiều mối liên hệ với phong tục Trung Quốc.

Ngôn ngữ Trung Hoa là ngôn ngữ bác học. Nho sinh Việt Nam gần giống Nho sinh Trung Quốc.

Vẫn có một thứ biệt ngữ. Một ngôn ngữ và một chữ viết riêng xuất phát từ Trung Hoa.

Luật pháp 

Có luật, chẳng hạn luật cấm rượu nhưng ít được tuân thủ. Luật chỉ có tác dụng với kẻ non gan. Ngoài ra, nói chung, không tuân thủ không sao.

Sự phóng đãng được dung thứ, tức gần như được phép.

(VTNh:  Luật chỉ  có tính chất nửa vời)

- ít đi học vì nghèo

- Có hiện tượng bán con vì nghèo

- Nhận làm con nuôi quan chức để xin được bảo kê

Nạn vay nặng lãi phổ biến.

Người đi vay dễ vỡ nợ. Luật pháp đứng về phía chủ nợ.

Văn hoá giao tiếp Đàng Ngoài bắt nguồn một phần lớn từ những tục lệ của nước Trung Hoa, có phân biệt

- dân gian: buông thả

- quý tộc: quản lý chặt hơn (như ở Trung Quốc)

Nhiều phụ nữ được coi là vô cùng dễ dãi. Họ buông thả mình cho những người ngoại quốc với cái giá rất xoàng...

Quan to đi chơi bằng ngựa. To nhỏ dựa vào số người đi hầu kèm theo hộ vệ.

Con người Đàng Ngoài không có xu hướng khám phá, không có tính thần học hỏi, kể cả trên phương diện nghệ thuật. Nhưng lại thích -- với những gì sử dụng hàng ngày và những cái đã biết -- chứng tỏ là mình xa hoa sang trọng. Họ rất ham thích khoái lạc. Lý do: khí hậu nóng bức, đất đai màu mỡ, dễ sống.

Người  ta quen với chế độ chuyên chế; chịu đựng mà không thấy khổ. Biết nhà nước tự do là hay hơn. Nhưng không đủ sức đấu tranh.

Một số dũng cảm khởi nghĩa, dân chúng có theo và người ta hứa với họ đủ điều. Nhưng kết thúc bằng tái lập chế độ độc đoán.

Sau biến động, con người tự nhủ quá hạnh phúc khi có thể trở về bình yên dưới cái ách vốn có từ trước.

Trong giao thiệp thăm viếng con người, tránh nói chuyện buồn rầu. Không có đồng hồ. Tất cả sống bằng ước tính.

Lễ hội - phóng túng quá đáng, người nghèo cũng bất cần đời. Sợ ra ngoài mùng một tết - sợ điều xấu. Bọn trộm rình rập khắp nơi, ám hại người trên đường.

Các làng quê có nhà hát trò, chèo tuồng. Các loại quần áo rất kỳ cục,  vay mượn từ Trung Quốc. Nội dung tích trò là ca ngợi vua chúa và người có công với nước, xen vào chuyện tình yêu và chuyện phiêu lưu.

Trò chơi - chọi gà, câu cá.

Nhìn chung, khi không bắt buộc phải làm việc, những người dân sống ở Đàng Ngoài yếu đuối và biếng nhác. Hạnh phúc lớn nhất của họ chỉ là thoả mãn thói phàm ăn. Chỉ có những niềm say mê hầu như luôn có hại cho xã hội (VTNh: những niềm say mê bệnh hoạn) mới kéo người ta ra khỏi tình trạng uể oải.

 Tôn giáo

Với quần chúng vô học, tôn giáo ở đây là thực hành mê tín. Chẳng có gì là không có thể thành vật thờ cúng. Nhưng đối tượng của mê tín lại luôn luôn thay đổi. Hôm nay được tôn sùng mai bị lãng quên, thậm chí bị phỉ báng.

Không có gì lâu bền. Nên có thể nói chẳng có tôn giáo gì cả. Chùa có ở mọi trấn, xã, song đều xây dựng cẩu thả, và trông thì xấu xí.

Rất nhiều thuật sĩ bịp bợm. Quyền lực của họ vươn từ những người dân dưới đáy tới vua chúa.

Về Khổng Tử và Nho giáo

Các giáo điều chính:

- lưu ý sức mạnh trí tuệ. Đặt vấn đề có được hiểu biết bên trong về sự vật

- nhấn mạnh chữ tâm

- đề cao lòng thành.

 Khoa học, kỹ thuật.

Khoa học - lo nghiên cứu bình chú Khổng Tử. Địa lý thiên văn cổ lỗ. Lịch sử chỉ giới hạn trong phạm vi quốc gia.

- Không hiểu gì về thế giới.

- Giải thích về khí hậu rất nực cười.

Dân tộc này chỉ quen nhận thức những vật thể có hình hài và cảm giác. Mọi biện luận siêu hình bị coi là vô bổ.

Dửng dưng với việc đi tìm chân lý, họ chỉ quan tâm tới những quan nịêm mang tính đạo đức.

Thi cử

Tham nhũng, thiên vị, thiên kiến là tình trạng chung của vương quốc.

Do đó các cuộc thi tiến sĩ cố tỏ ra nghiêm khắc. Nhưng  học hành chẳng theo chương trình nào. Khả năng đỗ phụ thuộc trí nhớ  ( chứ không phải hiểu biết). Người thi đỗ được miễn mọi khoản thuế. Địa vị quý tộc không được truyền lại cho con cháu. Mà mỗi cá nhân, đến lượt mình, tự xác định cho mình.

Học người xưa không hề có phê phán. Không học ngoại ngữ. Vua có thông ngôn - tiếng Hoa, tiếng vài nước láng giềng, tiếng Bồ Đào Nha.

Người làm mỹ thuật tay nghề đơn sơ, ít khao khát hoàn thiện; bó chặt trong quy phạm lâu đời. Khuôn mặt trên các tác phẩm điêu khắc trông khủng khiếp và kỳ quái.

Mọi nghề nghiệp đều chỉ tiến hành với những dụng cụ đơn giản như làm việc không cần thước.

Nội ngoại thương . Quan hệ với người Hoa

Nhiều tiềm năng. Nhưng chính quyền không muốn dân giàu sợ thần dân một khi tích tụ tài sản, sẽ sinh tham vọng, kiêu căng không còn thói quen phụ thuộc tuyện đối, như là cái đảm bảo cho sự cai quản của nhà vua. Cũng có những người giàu lên nhưng phải cống nộp quan trên khá nhiều.

Ngay người Hoa cũng phải hối lộ quân vương. Thương nhân bản xứ bị xem là đáng sợ nếu quan hệ với người ngoại quốc.

Các ngành thương nghiệp và thủ công nghiệp của người Hoa tối cần đối  với sự sống còn của vương quốc. (Người Hà Lan từng làm một con đê ở đây).

 Trong thương mại của người Hoa có một ngành khá nổi bật: thuốc bắc. Ngoài ra, họ còn buôn bán chè, đồ sứ, tơ lụa, vải, dùng bột mì, nồi niêu, đồ sắt.

Người Hoa không truyền nghề cho cư dân bản địa để giữ bí mật. Từ đó, người Việt có niềm tin mình không thể làm gì bằng người Hoa.

Nghề người Hoa làm:

- khai thác hầm mỏ

- đúc vàng bạc

- khắc ván in, làm ra những cuốn sách.

Dùng sức mạnh tài trí, khiến người ta cần đến họ. Rất nhiều mánh khoé. Sống ở Đàng Ngoài, người Hoa bảo tồn trang phục. Họ là người cung cấp hàng  cao cấp cho chính quyền và đây là việc họ không thích nhưng buộc phải làm thì mới có quyền tha hồ bán các loại hàng khác cho dân thường.

Người Anh cũng mang đến các mặt hàng như người Hoa. Ví dụ các loại đá quý, ngọc trai, nhưng đáng chú ý: đá giả mới bán chạy.

Dân nghèo quá , nhiều khi lại mua chịu và hay quỵt. Khi tàu buôn đến, có lính đến khám. Tàu buôn phải giấu ngay các mặt hàng quý. Bộ máy hành chính từ vua xuống tự cho mình quyền tha hồ quấy đảo đám lái buôn này.

Kỹ thuật đúc tiền kém cỏi. Tiền rất dễ thành vô giá trị. Rồi tiền từ Trung Hoa tới -- "hiếm có quốc gia nào trên thế giới có quá nhiều kẻ đúc tiền giả như vậy"

Mỏ vàng bạc chỉ người Hoa biết khai thác, và nộp cho chính quyền bao nhiêu, là do họ tính.

Dân Đàng Ngoài hiếm khi sử dụng tới phép đo lường trong buôn bán. Dùng tay để đo vải. Gạo đỗ, đong bằng khối hoặc ước lượng. Buôn thóc gạo bị cấm, nhưng vẫn diễn ra khá sầm uất.

Mức lãi của người buôn lên tới 1/3, mặc dù vậy, người Đàng Ngoài chỉ là "những tay buôn vô cùng kém cỏi".Buôn vải, tơ. Buôn quế - vua độc quyền khiến  dân miền núi thành kẻ buôn lậu. Đường cũng mua của người Hoa. Khai thác rừng tre - tuỳ tiện. Ai muốn, chỉ cần nộp ít tiền cho người quản lý hành chính là chặt thoả thích, hoặc đốt, phá nhiều tre đưa trở về qua đường sông.

Đàng Ngoài có thể là điểm trung chuyển lý tưởng cho thương mại Âu Á. Nhưng chính quyền sợ người nước ngoài nhân cớ đó để xâm lược. Đáng lẽ phải ngờ người Hoa vì họ đã từng nắm giữ chủ quyền ở đây. Song vì lý do cùng chung phong tục, tín ngưỡng… người Hoa không bị ngờ như người  châu Âu.

Quyền lực

Đàng Ngoài từng là một bộ phận của Trung Hoa. Nhưng vẫn là một dân tộc hoàn toàn khác biệt. Trung Quốc gọi họ là man di.

Thời đó người ở đây chưa có chữ. Dùng chữ Hán. Các thủ lĩnh bản địa, tuyên bố mình là chủ nhân của mảnh đất này. Dân theo sự dắt dẫn của họ, các thủ lĩnh thường có sự giúp đỡ của bọn du đãng. Nội chiến (12 sứ quân). Lê Đại Hành xưng vương…

Nhà Minh sang, sau Lý Trần, thi hành luật lệ, phong tục, cách làm ăn kiểu Trung Quốc “bắt dân chúng phải tuân theo một lối sống giống nhau”. Nhờ vậy, một trật tự vững chắc được thiết lập và bảo lưu đến tận cuối thế kỷ XVIII.

Dân chúng Đàng Ngoài lấy làm tự hào tuân thủ các phong tục và luật lệ của Trung Quốc nhưng nó không làm cho họ quên đi ký ức về sự tự do xa xưa và mong ước trở lại.

Quan hệ Trung Quốc: có triều cống, nhận ấn phong vương “coi như một dấu hiệu độc lập và một sự xác nhận với việc lên ngôi”; nhưng không vì triều cống mà những vị vua này hoàn toàn không phải là những chủ nhân ở đất nước họ.

Nhà Lê suy yếu.  Mạc Đăng Dung (một “kẻ phiêu lưu”) cướp ngôi. Nguyễn Kim giúp khôi phục mang theo sự hình thành thể chế nhà chúa. Trịnh Kiểm- người có tài năng và phẩm chất dị thường, từng là thủ lĩnh bọn cướp.

Hình thành Đàng Trong. Nguyễn Hoàng vẫn thần phục nhà Lê nhưng tự tuyên bố độc lập. Đàng Trong ngày một rộng lớn nhiều chúa tể nhỏ hơn, trở thành thuộc quốc của vị tướng này .

Ở phương Đông được làm vua thua làm giặc. Còn ai cũng gian ác. Vua là một danh nghĩa, giống như một đồ trang sức.

Vua chỉ có quyền hão (Chúa quản lý hết và có quyền thế tập). Vua ngủ say trong niềm vui thú và bạc nhược. Làm quen với sự thụ động và nhàn rỗi. Dòng chúa tự sàng lọc, chỉ có người con kế vị có quyền, ngoài ra đa số bị đẩy vào cảnh nghèo đói. Một số bị điên.

Cả nước bị tàn phá bởi cuộc chiến, đất đai bỏ hoang, nạn đói khủng khiếp. Trong khoảng 8 năm trời, 1/3 dân chúng của vương quốc đã chết.

Lực lượng quân đội

Do hoạn quan chỉ huy (chức vụ có được là do mua). Nghề binh ở đây cha truyền con nối

Luật pháp.

Luật Đàng Ngoài vốn được rút ra từ luật của Trung Hoa. Luật cổ luôn quan tâm tới lợi ích của dân chúng. Người nghèo cũng được bảo vệ.

Nhà vua được xem là người duy nhất quan tâm đến lợi ích chung. Còn tất cả những người khác chỉ hoàn toàn chăm chú đến lợi ích của riêng họ. Nhưng ở  thời này, vua bị loại ra rìa, bị vô hiệu hóa, cộng đồng này chỉ còn quỷ, mà chúa là tên quỷ lớn nhất .

Thói quen ăn hối lộ vững chắc trong quan chức. Có thể đạt với bất kỳ điều gì bằng sức mạnh của đồng tiền. Người ta phải xuất vốn 20-30 ê-quy cho một chức vụ.

Người hiểu biết phải kinh ngạc vì bọn quan lại bạo ngược. Nhưng vua không biết gì hết.

  Nhìn đại lược về hạnh kiểm của dân chúng thì sẽ thấy rất nhiều điều đáng phàn nàn, và ngay cả ở những điều quan trọng nhất. Không có một dân tộc nào trên trái đất này -- nấp sau vẻ ngoài trầm tĩnh và đức độ như người Trung Hoa -- lại gian xảo hơn, vụ lợi hơn, phó mặc mình cho những niềm đam mê hơn và  hăng hái hơn trong việc thoả mãn bản thân.

 Họ luôn tìm cách lừa dối nhau. Đối với người nước ngoài lại càng không có sự an toàn nào, nghĩa là luôn luôn trong trạng thái ngờ vực.

Rất nhiều luật lệ, có những điều luật thể hiện công lý nhân văn và từ thiện hơn luật pháp Trung Hoa.

Nhưng không phải chúng được thực hiện. Các thẩm phán luôn luôn đứng về phía người có của. Tất cả đều có thể mua bán một cách tuỳ tiện.

Có thời khoảng thế kỷ XVI (?) đất nước thịnh trị, luật lệ nghiêm khắc. Nhưng một vị chúa đầu thế kỷ XVIII  (70-80 năm trước khi xuất bản sách này) đã thay đổi tất cả. Tăng thuế. Ngông cuồng hưởng lạc. Tăng cường quyền lực cho đám hoạn quan đến mức vô bờ bến. Và tăng cả số lượng, tới mức chúng làm cho đất nước trở nên nghèo đói.

Vết nhơ về sự chuyên quyền ghi sâu trong đời sống toàn bộ dân chúng vì chẳng có cách gì để chống lại sự hám tiền, hám quyền của bọn quan lại.

Ngoài ra những lo lắng, sự ngờ vực, sự thiếu cạnh tranh đã bóp nghẹt mọi tài năng, căng thẳng tinh thần, làm xẹp đi mọi tham vọng chính đáng. Người dân không còn nhìn đâu xa hơn cuộc sống tầm thường quanh mình.

Nhà tù

Đó thực sự là một nơi khổ hình bất tận. Giường của tù nhân chính là nền đất ẩm ướt. Đàn ông và đàn bà ở lẫn lộn và ngủ trong bóng tối, bùn, và rác. Thường xuyên là người sống với những xác chết bị thối một nửa. Cai ngục là bọn đáng ghê tởm.

 Nhưng đó là một nghề được ưa chuộng. Người ta phải nhờ cậy chạy chọt mới có được chân cai ngục và họ sẽ giàu lên bằng sự tàn bạo.

 Đoạn kết: Khả năng tự hoàn thiện

Chế độ chuyên chế tuyệt đối đã đối kháng với sự phồn vinh của quốc gia. Nó làm cho trình độ sống của cộng đồng - chẳng hạn hoạt động kinh doanh-- không bao giờ được nâng lên.

Ở đây, mọi sự vượt trội và một khao khát  mưu cầu danh tiếng đều dễ bị coi là một thứ tội phạm. Đốn mạt nhất là những hoạn quan khóac đầy mình những chức tước. Chúng tàn bạo và cho phép mình tha hồ cướp bóc. Vì rằng mọi tài sản đều là tạm bợ  và những vinh hiển cũng chỉ có lúc, con người sinh ra hư vô, họ cảm thấy  trước xu thế nghèo khó chung, rồi chẳng có gì cứu được họ. Tuy nhiên nếu được cai trị tốt hơn thì dân chúng vẫn có thể tự hoàn thiện và sẽ chẳng khó khăn gì trong việc yêu cầu họ thực hiện những đức hạnh phổ quát hữu ích cho xã hội.

Nguồn: Vuongtrinhan

*****

Số phận hẩm hưu của 'An Nam tứ đại khí'

An Nam tứ đại khí là bốn kỳ quan, bốn vật quốc bảo của nước ta thời Lý, Trần bao gồm: Tháp Báo Thiên, chuông Quy Điền, tượng chùa Quỳnh Lâm và vạc Phổ Minh. Mặc dù là những vật quốc bảo song khi rơi vào tay giặc, tứ đại khí cái bị cướp, cái bị phá đi không còn hình dáng ban đầu.

Tháp Báo Thiên có tên gọi đầy đủ là Đại thắng tư thiên bảo tháp, được xây cất vào năm Đinh Dậu (1057) đời Lý Thánh Tông. Tháp cao 20 trượng (khoảng 70 m) và gồm 30 tầng (có tài liệu chép là 12 tầng), nằm trong khuôn viên chùa Sùng Khánh ở phường Báo Thiên (nay ở vào khoảng bên phải đền Lý Quốc Sư đến đầu phố Nhà Chung, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội) nên còn gọi là tháp Báo Thiên.

Tháp Báo Thiên một thời là biểu tượng sự bền vững của nhà Lý.

Lý do để tháp được coi là một trong tứ đại khí do có số tầng chẵn biểu thị sự cân bằng, ổn định, tĩnh tại, bền vững như triều đình nhà Lý đầy khí thế, sẽ tồn tại dài lâu. Ngọn tháp đúc bằng đồng khắc ba chữ Đao Ly Thiên tỏ ý tưởng của đấng tối cao xông lên tận trời thẳm. Đỉnh tháp có tượng người tiên bưng mâm ngọc hứng móc ngọt làm thuốc cho vua; vì thế, được Nho thần danh sĩ miêu tả là: “Trấn áp đông tây cũng đế kỳ/Khuy nhiên nhất tháp độc nguy nguy/Sơn hà bất động kình thiên trụ/Kim cổ nan nan lập địa chùng?. Dịch: (Trấn giữ đông tây vững đế kỳ/Tháp cao sừng sững thật uy nghi/Là cột chống trời yên đất nước/Vượt mọi thời gian chẳng sợ gì”.
Tuy nhiên, trận bão năm Mậu Ngọ (1258) đời Trần Thánh Tông đã làm ngọn tháp này bị đổ! Sau khi được trùng tu, tháp lại bị sét đánh sạt mất hai tầng về góc bên đông vào năm Nhâm Tuất (1322) đời Trần Minh Tông. Đến tháng sáu năm Bính Tuất (1406) đời Hồ Hán Thương (84 năm sau khi được trùng tu lần thứ hai) đỉnh tháp lại bị đổ. Thời thuộc Minh (1414-1427), quân Minh đã cho phá tháp để chế súng. Chỗ tháp bị phá sau đó được đổ đất thành gò cao để dựng đàn tràng.

Chùa Một Cột là nơi chuông Quy Điền được đóng.

Chuông Quy Điền được đúc trong lần sửa lại chùa Diên Hựu (chùa Một Cột, Hà Nội) vào tháng hai năm Canh Thân (1080) đời Lý Nhân Tông. Để đúc quả chuông này, vua Lý Nhân Tông đã cho sử dụng đến 12.000 cân đồng (tương đương với 7,3 tấn đồng bây giờ). Chuông đúc xong, đánh không kêu, nhưng cho rằng nó đã thành khí, không nên tiêu hủy, nhà vua bèn sai người vần ra khu ruộng sau chùa.
Vì khu ruộng này thấp trũng, có nhiều rùa đến ở, nên có tên là Quy Điền (ruộng Rùa), nhân đó gọi chuông là chuông Quy Điền. Tháng 10 năm Bính Ngọ (1426), chuông Quy Điền đã bị Vương Thông (nhà Minh) cho phá hủy để chế súng đạn, hỏa khí.
Tượng chùa Quỳnh Lâm thuộc chùa Quỳnh Lâm, xã Hà Lôi, huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh là một trong những ngôi chùa nổi tiếng bậc nhất đời Trần. Tương truyền, tượng cao đến 6 trượng (khoảng 20 m). Thời giặc Minh xâm lược nước ta (1407-1427), chùa bị phá hủy, pho tượng bị cướp mang đi. Đầu thời Lê, chùa Quỳnh Lâm được dựng lại, nhưng đến đời Thiệu Trị (1841-1847) lại bị đốt trụi!.

Chùa Phổ Minh nơi nhắc nhở về chiếc Vạc Phổ Minh, một trong tứ đại khí.

(Ảnh minh họa)

Vạc Phổ Minh được đúc vào tháng 2 năm Nhâm Tuất (1262) đời Trần Thánh Tông, nhân dịp Trần Thái Tông (lúc đó là Thượng hoàng) về chơi Tức Mặc (nay thuộc về tỉnh Nam Định). Tại đây, Trần Thái Tông đã ban yến cho dân làng. Các hương lão từ 60 tuổi trở lên được ban tước hai tư, lão bà thì được hai tấm lụa. Nhân đấy, đổi Tức Mặc làm phủ Thiên Trường. Dựng cung Trùng Quang để các vua sau khi đã nhường ngôi về ở; lại dựng một cung riêng gọi là cung Trùng Hoa cho Tự quân (vua mới) khi đến chầu Thượng hoàng thì ngự ở đó. Đặt người chức dịch ở hai cung ấy để phòng khi sai khiến, hầu hạ và chức lưu thủ để trông coi. Phía Tây cung Trùng Quang dựng chùa Phổ Minh. Tại đây cho đúc một chiếc vạc lớn và khắc bài minh vào vạc.
Tương truyền, miệng vạc dày và rộng đến nỗi hai người có thể chạy nhảy và đi lại trên đó. Cùng với chuông Quy Điền, tháng 10 năm Bính Ngọ (1426) khi bị vây ở Đông Quan, Vương Thông đã cho phá vạc Phổ Minh để lấy đồng đúc vũ khí.
Cũng giống như số phận tứ đại khí, bốn ngôi chùa liên quan cũng có số phận khá buồn. Chùa Quỳnh Lâm bị đốt trụi thời Thiệu Trị, chùa Sùng Khánh thời thuộc Pháp cũng bị phá để xây Nhà thờ Lớn, hiện chỉ còn chùa Diên Hựu (Một Cột) và chùa Phổ Minh.

Vân Nhi (Đất Việt)

Nguồn: Baodatviet

Ông chủ Cà phê Trung Nguyên tìm chỗ cắm "ngọn cờ nhân văn"

(Tìm mãi mới ra "Lá cờ nhân văn" nổi tiếng của ông chủ Cà phê Trung Nguyên)

Việt Nam làm gì để phồn vinh cạnh "cái bóng" Trung Quốc?

Tác giả: Lan Hương

Bài đã được xuất bản.: 14/12/2010 06:00 GMT+7

(VEF) - Một số chuyên gia kinh tế hàng đầu Việt Nam cho rằng thoát hoàn toàn khỏi ảnh hưởng của Trung Quốc là điều "không tưởng", mà việc cần làm lúc này là Việt Nam phải tìm đường phát triển phồn vinh dựa trên sự phồn vinh của Trung Quốc.

LTS: "Không có một nước Đông Nam Á nào ngoài Việt Nam bị cuốn sâu vào nền kinh tế Trung Quốc như vậy". Nhận định của tờ Nihonkeizai (Nhật Bản) khi đưa tin về việc Việt Nam tham gia đàm phán Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương nhằm tìm kiếm những nhân tố đa phương đã một lần nữa thổi bùng lên mối quan ngại về một nền kinh tế phụ thuộc quá lớn vào nước láng giềng.
Đã "bấm nút" nhưng chưa kịp chất vấn Thủ tướng, câu hỏi của đại biểu Dương Trung Quốc vẫn còn để ngỏ: "Chúng ta phải làm gì để vừa khai thác được nguồn lực tích cực trong hợp tác với Trung Quốc, vừa tránh không rơi vào sự lệ thuộc"?
Một số chuyên gia và nhà khoa học tâm huyết đã cùng thảo luận với VEF về chủ đề này. Tham gia trao đổi có đại biểu Quốc hội Dương Trung Quốc, TS. Lê Đăng Doanh, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, TS. Nguyễn Quang A, TS. Vũ Minh Khương (ĐH Quốc gia Singapore), ông Đặng Lê Nguyên Vũ (Chủ tịch Tập đoàn Trung Nguyên) và bà Nguyễn Mai Phương (công ty luật Mỹ Mayer Brown).
"Tiên trách kỷ, hậu trách nhân"
Có lẽ hiện nay cả xã hội đều đang cảm nhận được sự phụ thuộc quá mức của cả nền kinh tế vào người láng giềng Trung Quốc. Nhưng thực trạng sự phụ thuộc này lớn đến đâu, những nguy cơ tiềm ẩn như thế nào thì đều chưa rõ ràng.
TS. Lê Đăng Doanh cho rằng, việc cấp thiết lúc này là phải nhận diện được tình hình phụ thuộc hiện nay, xem chúng ta đang cam kết những gì và nếu thực hiện hết các cam kết ấy thì hệ quả ra sao.
"Cần phải có sự tổng kết lại và công bố lên", ông Doanh nhấn mạnh. "Chúng ta luôn nói là chủ động hội nhập nhưng thực tế là rất bị động".
Ông Đặng Lê Nguyên Vũ cũng cho rằng, chưa từng có thời điểm nào mà điều kiện khách quan lại thuận lợi cho sự phát triển của Việt Nam như lúc này.

"Phân tích về đại cục, cả thế giới đều ủng hộ Việt Nam phát triển", ông Vũ nói. "Tuy nhiên, vấn đề là Việt Nam có hiểu chính mình hay không, có hiểu người hay không để xác định chiến lược kinh tế".
Những năm 1990, Việt Nam vẫn còn xuất siêu sang Trung Quốc thì khoảng một thập kỷ trở lại đây, gió đã hoàn toàn đổi chiều. Trong khi nhập khẩu từ Trung Quốc tăng mạnh, đạt hơn 16 tỉ USD, thì xuất khẩu của ta lại "ì ạch", chỉ được khoảng gần 5 tỉ USD.
Ngay cả những mặt hàng nông sản truyền thống của Việt Nam như hành, tỏi hiện cũng nhập hàng nghìn tấn từ Trung Quốc về. Đặc biệt gần đây, có hiện tượng hàng hóa Trung Quốc dán mác Việt Nam tràn ngập thị trường. Có những doanh nghiệp được danh hiệu "hàng Việt Nam chất lượng cao" nhưng lại là hàng đặt từ Trung Quốc.
Doanh nghiệp chẳng cần biết chất lượng ra sao, chỉ cần giá thành quá rẻ là nhập hàng về.
"Cái cần phải nói là sự ngây ngô, vụ lợi của một bộ phận trong đời sống của ta, chỉ vì một chút lợi lộc cục bộ cá nhân mà có thể hy sinh mọi thứ, tạo lợi thế cho nước ngoài" ông Dương Trung Quốc khẳng định. "Vậy phải tiên trách kỷ, hậu trách nhân".
Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cũng cho rằng Việt Nam đang mở cửa ào ạt cho đầu tư nước ngoài không có chọn lọc. "Dọc bờ biển đều là nhà đầu tư nước ngoài, trong đó có 80% là người gốc Hoa", bà Lan chia sẻ.
Nhà thầu phương Tây đều "thua" Trung Quốc
Báo chí từng dẫn lời ông Tạ Văn Hường, Vụ trưởng Vụ Năng lượng, Bộ Công Thương, ước tính số dự án mà nhà thầu Trung Quốc đang làm tổng thầu EPC hoặc giữ vai trò chính trong liên doanh trúng thầu lên đến khoảng 80% dự án nhiệt điện than đã ký kết hợp đồng trong Tổng sơ đồ điện 6.
Bà Nguyễn Mai Phương, luật sư thuộc công ty luật Mayer Brown, cho biết với quy chế đấu thầu hiện nay, các khách hàng của bà từ Mỹ, Anh, Nhật "không thể trúng thầu được" bởi chất lượng máy móc của họ quá tốt, dẫn dến giá thầu cao hơn.
Theo bà Phương, trong một tình thế năng lực tài chính quá yếu, chỉ có một khoản tiền hạn hẹp mà vẫn muốn hoàn thành một dự án nào đó, thì bắt buộc phải chọn nhà thầu Trung Quốc với giá rẻ hơn nhiều.
"Vấn đề là chúng ta không có tiêu chí về mặt chất lượng", bà Phương nói.

Doanh nghiệp Việt Nam tham gia Hội chợ Trung Quốc - ASEAN tại Nam Ninh, Trung Quốc.

Đồng thời, quy chế đấu thầu có quy định rất chặt chẽ là nhà thầu phải chứng minh phải có năng lực thông qua các dự án đã thực hiện ở Việt Nam. Trung Quốc đã làm dự án ở Việt Nam từ những năm 1990 nên có thể chứng minh được, trong khi các nước Mỹ, Anh, Nhật thì "bó tay".
Còn TS. Nguyễn Quang A cho rằng luật đấu thầu không tạo khe hở cho Trung Quốc vào mà là vấn đề vốn. Tất cả các nhà máy điện do Trung Quốc trúng thầu đều là cho vay thương mại vì chúng ta không có vốn để làm.
Phát triển trên sự phồn vinh của Trung Quốc
TS. Nguyễn Quang A cho rằng hoàn toàn không phụ thuộc và Trung Quốc là "ảo tưởng" nên Việt Nam cần tiếp cận vấn đề thực dụng hơn, để với những điều kiện sẵn có, ta có thể ứng xử khôn ngoan nhất.
"Làm thế nào để họ cũng phụ thuộc vào mình, để mình chủ động hơn", ông Quang A nói.
Theo TS. Vũ Minh Khương, bài toán cần giải lúc này là làm thế nào để cùng phồn vinh với Trung Quốc chứ không phải gạt bỏ sự phụ thuộc vào Trung Quốc.
"Việt Nam - China prosper together (Việt Nam - Trung Quốc cùng phồn vinh) sẽ là một khẩu hiệu nhân bản hơn, cao quý hơn, mãnh liệt hơn", ông Khương nhấn mạnh. "Chúng ta không thể tránh Trung Quốc bởi vì "tránh vỏ dưa lại gặp vỏ dừa".
Theo ông Khương, Việt Nam nên lập riêng một cục hợp tác phát triển với Trung Quốc và coi đây như một "mặt trận". Phải tìm một người thật giỏi, có tâm, có tầm và được trả lương xứng đáng để lãnh đạo và phối thuộc các doanh nghiệp, người dân tìm mọi biện pháp, kế sách để phồn vinh trên sự phồn vinh của Trung Quốc.
Một thực tế rõ ràng là người láng giềng của ta đang trỗi dậy mạnh mẽ, ta phải tranh thủ chính sự phát triển này để tạo đà cho mình. Ông Khương đề xuất tập hợp các doanh nghiệp đang xuất khẩu sang Trung Quốc để lắng nghe ý kiến chia sẻ về kinh nghiệm xuất khẩu, tìm hiểu giá trị xuất khẩu của doanh nghiệp để hỗ trợ họ xuất khẩu được nhiều hơn.
Còn ông Đặng Lê Nguyên Vũ thì cho rằng, chúng ta phải thay đổi tâm thế từ trước đến nay vẫn coi Trung Quốc là cái "đầu" đè lên trĩu nặng lên ta và càng ngày càng nặng.
"Bây giờ có thể xem họ là cái "đế" để chúng ta phát triển được không?", ông Vũ đặt câu hỏi.
Ông Vũ cho rằng ta phải chuẩn bị tâm thế để khai thác chứ không phải để co cụm lại. Đồng thời, ta phải phá bỏ cái tâm thế thu mình vào trung tâm mà phải "mở biên" liên thông với thế giới.

Theo ông Vũ, hiện nay trên trường quốc tế Mỹ đang nắm lá cờ chính trị, kinh tế, khoa học kỹ thuật, còn Trung Quốc cũng đang nắm cờ kinh tế, tiến tới cầm luôn lá cờ chính trị. Nhưng có một lá cờ mà chưa nước nào nắm giữ mà Việt Nam hoàn toàn có thể cầm được. Đó là lá cờ "nhân văn".

"Thế giới đang cấp thiết cần một hình mẫu về phát triển bền vững", ông Vũ nhận định.
Có lẽ khi Việt Nam đã có chỗ đứng vững chắc hơn trên trường quốc tế, với lá cờ "nhân văn" trong tay thì câu chuyện một đất nước nhỏ bé đứng cạnh người láng giềng khổng lồ không còn là câu chuyện riêng của ta.
"Nếu Việt Nam nắm được lá cờ này thì quốc tế sẽ cùng xây và cùng bảo vệ cho ta", ông Vũ khẳng định.

Phản biện "ngọn cờ nhân văn" của ông chủ Trung Nguyên

Tác giả: VEF

Bài đã được xuất bản.: 10/01/2011 15:00 GMT+7

(VEF) - Nhiều bạn đọc đã tỏ ra xúc động khi nghe những phát biểu thẳng thắn của ông chủ cà phê Trung Nguyên. Tuy nhiên, cũng có nhiều ý kiến thắc mắc xung quanh "ngọn cờ nhân văn" mà nhà doanh nghiệp này nêu lên.

LTS: Tại cuộc bàn tròn hôm 5/1, ông Đặng Lê Nguyên Vũ, Chủ tịch Tập đoàn Trung Nguyên và ông Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, đã có những trao đổi thú vị về tầm nhìn 2011, làm thế nào để Việt Nam phồn vinh bên cạnh cái bóng Trung Quốc và những bài học thú vị về sự thành công của thương hiệu cà phê Trung Nguyên.
Sau khi đăng tải toàn bộ nội dung cuộc bàn tròn, Diễn đàn Kinh tế Việt Nam đã nhận được rất nhiều ý kiến đồng tình, phản biện của độc giả xung quanh những chia sẻ của các vị khách mời tham dự cuộc bàn tròn.
Hầu hết ý kiến khen các vị khách mời đã nói trúng, nói đúng những vấn đề đang được dư luận quan tâm. Đặc biệt cách nói thẳng thắn của ông Đặng Lê Nguyên Vũ đã khiến nhiều bạn đọc xúc động.
"Sự chia sẻ của anh Vũ là rất bổ ích cho độc giả. Tôi nghĩ nếu người Việt Nam mình không ủng hộ người Việt Nam mình thì làm sao chúng ta lớn lên được, làm sao dám đi ra ngoài nói được. Anh Vũ nói có vẻ mang nhiều tính hàn lâm trong nội dung, điều đó chứng tỏ anh cũng đã phải học tập và nghiên cứu rất nhiều và rất sâu. Có thể có cách nói khác đi, nhưng nói thẳng cho nó đỡ mất thời gian", bạn đọc Nguyenhoanghn chia sẻ rất mộc mạc.
Hay như bạn đọc Sir N Coffee: Tôi rất thích ông Vũ khi dám tự tin tuyên bố "Chúng tôi là người số 1". Đó không phải là cách mà những người "chém gió" thường hay dám nói. Tôi mong một ngày khi đặt chân đến Trung Quốc, đến Mỹ, đến Pháp, Thụy Sỹ... cà phê Trung Nguyên sẽ được nhắc tới với một sự trìu mến và tin yêu. Trung Nguyên là một "lovemark" trong tôi.
Tuy nhiên, bên cạnh những sự đồng cảm còn có một số bình luận chưa hài lòng, nhưng từ đây cũng cho thấy nhiều điều đáng lưu ý. Dưới đây, chúng tôi xin trích đăng một phần bức thư dài của độc giả Thiên Lý từ địa chỉ thienly@... về trao đổi của ông Đặng Lê Nguyên Vũ xung quanh "ngọn cờ nhân văn".
Những ý kiến này không thể hiện quan điểm của Diễn đàn Kinh tế Việt Nam. Mọi trao đổi với bạn đọc Thiên Lý, xin mời gửi về hòm thư vef@vietnamnet.vn hoặc tham gia tranh luận trực tiếp ở cuối bài.

Ông Đặng Lê Nguyên Vũ tại cuộc bàn tròn sáng 5/1 - Ảnh: Lê Anh Dũng.

Trong cuộc bàn tròn sáng 5/1, ông Vũ có nói: "Phải tìm ra con đường khác biệt với Trung Quốc, mô hình phát triển kinh tế của Việt Nam phải khác biệt với Trung Quốc. Khẩu hiệu thi đua, ở đây là đua mềm, đua về sự hoà bình, phồn thịnh chung chứ không phải đua theo nghĩa là "cứng" về quân sự hay cái này cái kia để kiềm chế "tuyến đầu". Cố tránh, cố tránh bằng mọi kiểu". Theo ông Vũ, "Việt Nam nên trở thành một mô hình, ngọn cờ nhân văn, và cũng cần trở thành một mô hình phát triển bền vững của thế giới".
Tuy nhiên, theo bạn đọc Thiên Lý, phát triển với Trung Quốc chỉ là "đua tranh chứ không đối đầu" phải chăng nghĩa là chỉ phát triển "mềm" về kinh tế, chứ không phát triển "cứng" về quân sự. "Đó có phải là ngọn cờ nhân văn mà ông thường hay đề cập hay không? Nếu chúng ta thực hiện theo như lời ông nói thì đất nước chúng ta không cần thiết có một nền quốc phòng hùng mạnh phải không?", bạn đọc Lý đặt câu hỏi.
Về câu chuyện phát triển cà phê sang Trung Quốc, theo bạn đọc này, thị trường Trung Quốc là một miền đất hứa nhưng cũng là một nơi cạnh tranh vô cùng khốc liệt với chính những người bản địa vì chính sách bảo hộ và ưu đãi của chính phủ dành cho họ, ngoại trừ nguồn cầu của họ vô cùng to tát và sản phẩm của mình có một bản sắc riêng nào đó mà người bản địa không kham nổi thì mới tới mình.
Người Trung Quốc không bao giờ dễ dàng để thị trường mất vào tay người khác. Bên cạnh đó, còn có những đối thủ truyền thống khác đã có mặt ở Trung Quốc trước café Trung Nguyên và họ không dễ dàng để Trung Nguyên "lật đổ" họ.
Từ góc nhìn đó, bạn đọc Lý cho rằng, "ông có lạc quan và chủ quan quá không khi nghĩ rằng 1 tỷ 3 người Trung Quốc sẽ bỏ tiền ra mua sản phẩm của ông? Tại sao ông không tính rằng, chỉ cần một phần tư người Trung Quốc bỏ ra 3 USD/tháng để uống cafe của ông, là ông đã có thể kiếm được khoảng 1 tỷ USD/tháng?".
Từ câu chuyện này, bạn đọc Lý đặt tiếp vấn đề về biện pháp giảm bớt nhập siêu, "ông kêu gọi các doanh nghiệp hãy làm theo ông để giảm bớt bị nhập siêu từ Trung Quốc, ông có tin rằng tất cả hàng hóa của Việt Nam có thể cạnh tranh được với Trung Quốc hay không trong khi hầu như đa số máy móc thiết bị cũng như nguyên vật liệu, điện năng,... đều được mua từ Trung Quốc về, nếu không của Trung Quốc thì của nước khác, trong khi người Trung Quốc xài hàng của họ, tài nguyên thiên nhiên của họ, bên cạnh đó họ lại còn nhận được sự ủng hộ tạo điều kiện tốt nhất  từ chính phủ để cạnh tranh với đối thủ đến từ bên ngoài?".
"Ông có được ưu thế là vì sản phẩm của ông được sản xuất tại trong nước, là một trong những đặc sản của quốc qia mà không phải bất cứ vùng miền nào cũng có được. Và theo như ông đã nói, vì công ty của ông sinh sau đẻ muộn cho nên ông đã làm chủ được công nghệ số một và chắc là công nghệ này không đến từ Trung Quốc. Cho nên theo tôi, ông có vẻ chủ quan và lạc quan về nền kinh tế khi nghĩ rằng sẽ dễ dàng xuất được hàng sang Trung Quốc và cân bằng cán cân thanh toán mà không nghĩ đến vấn đề nội tại của nó là nằm ở đâu".
Theo bạn đọc này, "vấn đề ở đây là chúng ta hãy thôi đi nền sản xuất ăn xổi ở thì của mấy chục năm về trước, chỉ biết nhập máy móc thiết bị vừa cũ, vừa rẻ, nguyên vật liệu có sẵn về để tạo ra đồng tiền nhanh hầu vực dậy nền kinh tế còn non yếu lúc đó. Hãy ngưng đi việc xuất khẩu nguyên vật thô ra ngoài mà hãy dùng nó cho sản xuất trong nước thay vì xuất thô nhập tinh".
"Chúng ta hãy tự mình tạo ra cho mình những máy móc, những thiết bị từ đơn giản nhất cho đến phức tạp nhất để không còn phải lệ thuộc vào chuyện nhập khẩu từ Trung Quốc nữa, thì lúc đó chúng ta mới có thể nói rằng, chúng ta đã thoát ra từ cái bóng của Trung Quốc. Chúng ta đã quá quen vào sự ỷ lại của chuyện nhập khẩu vì nghĩ rằng vừa tiện lợi sử dụng công nghệ của người khác một cách dễ dàng, vừa lấy lãi nhanh chóng, vừa đở mất thời gian và tâm huyết nghiên cứu".
"Chúng ta đã bỏ qua một giai đoạn vô cùng tối quan trọng và một thời gian rất dài mà tất cả các nước cường quốc công nghệ trên thế giới đều làm và trải qua, đó là không ngừng đầu tư tiền bạc và tâm huyết cho những phát minh máy móc, trang thiết bị hiện đại, công nghệ tiên tiến để đáp ứng cho nhu cầu ngày càng cao và thiết yếu của xã hội cũng như của toàn nhân loại. Đó là các nước, Mỹ, Anh, Pháp, Đức, Ý, Nhật, Nga, Tây Nan Nha, Thụy Sĩ, Thụy Điển, Áo, Úc... và sau này là Trung Quốc, Ấn độ, Hàn Quốc... họ đã và đang là những ông chủ của thế giới".
"Chừng nào Việt Nam chúng ta làm ra được những máy móc, những trang thiết bị tiên tiến, hiện đại Made in Vietnam thì lúc đó chúng ta sẽ là một trong những ông chủ được thế giới biết đến và nể nang. Hãy dùng cái quỹ cho dự án từ thiện đó vào việc canh tân đất nước cho nó thực tế hơn. Đó mới là kiến quốc".
Theo bạn đọc Thiên Lý, "tại sao ta không có một nền công nghệ chế tạo kỹ thuật cao mà phải luôn đi nhập khẩu từ các nước, nhất là từ Trung Quốc? Thậm chí phải đi nhập từ những máy móc và thiết bị nhỏ bé nhất. Tại sao họ làm được mà Việt Nam không làm được? Tại sao và tại sao?  Đó là lý do tại sao chúng ta cứ loay hoay mãi bên cái bóng của Trung Quốc mà không lớn lên được".

Trung Nguyên: Chúng tôi là số 1
Ngày đăng tin - 9/1/2011
Nhiều người nói ông chủ cà phê Trung Nguyên hay "nổ" về triết lý, về kinh doanh, nhưng ông Đặng Lê Nguyên Vũ cho rằng, doanh nhân không nên chỉ biết kiếm tiền, mà phải "kiến quốc, lập nghiệp". Mời bạn đọc theo dõi phần cuối cuộc bàn tròn trực tuyến đầu năm trên Diễn đàn Kinh tế Việt Nam với Chủ tịch Tập đoàn Trung Nguyên - ông Đặng Lê Nguyên Vũ và Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam Trần Đình Thiên, để hiểu thêm về những bài học thành công của thương hiệu Trung Nguyên. Mọi ý kiến trao đổi thêm cùng hai vị khách mời và Diễn đàn, xin vui lòng gửi về hòm thư tại địa chỉ vef@vietnamnet.vn hoặc tham gia tranh luận trực tiếp ở cuối bài. Thổi hồn Việt vào cà phê Nhà báo Nguyễn Anh Tuấn: Thường thường ở các quốc gia, Nhà nước chỉ là người tạo môi trường, còn chủ lực là các tập đoàn kinh tế, nền tảng là các doanh nhân, những người có điều kiện về vật chất, kinh tế để triển khai. Vậy từ góc độ của Trung Nguyên, anh sẽ làm gì, dù chỉ là một góc nhỏ thôi để thực hiện tư duy đó? Ông Đặng Lê Nguyên Vũ: Như thực tế anh cũng thấy, chúng tôi cũng có nỗ lực. Trách nhiệm của công dân là cũng phải suy nghĩ và nhận thức những nhiệm vụ trọng đại của đất nước, bởi vì khi đất nước bị ảnh hưởng thì mỗi cá thể trong đó cũng bị tác động theo. Nếu đất nước được vinh danh trên thế giới thì mỗi cá nhân trong đó cũng được hưởng lợi từ sự vinh danh ấy. Tư duy này không biết có được thống nhất hay không, vì các anh cũng thấy là nhiều người bảo rằng làm chính trị chỗ A chỗ B... Nhưng chúng tôi vẫn rất nỗ lực để đưa ra những quan điểm mà mình cảm thấy nếu được thì có thể hiến kế hoặc cùng nhau nhận thức và hành động chung. Một mình Trung Nguyên dù có vươn lên ở tầm cỡ toàn cầu, mang về vài chục tỷ đô la thì cũng không đem lại được kết cục gì cho đất nước cả. Riêng với Trung Nguyên, trên nền rất yếu của đất nước mình, yếu nhiều mặt, xuất phát điểm của chúng tôi, dù giờ được nói là số một, xuất khẩu tới năm mấy quốc gia nhưng nếu Trung Nguyên muốn đi ra được toàn cầu, thực sự chúng tôi phải đặt một nền tảng khác. Như anh cũng thấy, về mặt tư duy chiến lược thì café đã có lịch sử hàng ngàn năm, và các tập đoàn hiện nay đã chế ngự hàng trăm năm. Nếu Trung Nguyên không có điểm gì khác biệt thì chúng tôi không thể đi đâu được hết. Do vậy, chúng tôi phải xác định lại những vấn đề nền tảng, đưa ra những đề xuất chiến lược cho café Việt Nam, đưa ra những quan điểm mới về cà phê của thế giới... trên nền tảng đó, Trung Nguyên có thể đến với thế giới. Chúng tôi đã có những đề xuất: Một là, khi phân tích bối cảnh toàn cầu, chúng tôi đưa ra một tuyên ngôn của cà phê Việt Nam. Các quốc gia trồng, các tập đoàn trồng chỉ coi cà phê là thực phẩm, vấn đề kinh tế mà chưa đi đến vấn đề văn hoá nghệ thuật và triết lý sống. Chúng tôi liền đưa ra một triết lý mới về cà phê đến từ Việt Nam. Và phải có một địa bàn minh chứng cho phát ngôn đó, thu hút cộng đồng hơn 2 tỷ người uống cà phê trên thế giới này, từ trong tâm trí, tư tưởng, cho đến vật chất của họ. Triết lý là một cơ sở quan trọng để chúng tôi đi xa. Đội ngũ nhân sự của chúng tôi được trang bị như thế này: Chúng ta phải là một thương hiệu cà phê toàn cầu, thương hiệu toàn cầu đầu tiên của Việt Nam. Chúng tôi biết là phải cạnh tranh với ai, những ông lớn nào, và rất hiểu họ. Hiện nay, vật chất thì chúng tôi chưa bằng họ nhiều thứ, nhưng những điều kiện như chúng ta vừa phân tích, biết tính toán, quy hoạch lại, biết quyết tâm, có khát khao làm chúng tôi hoàn toàn có thể làm được. Phải làm nhiều bước. Bước thứ nhất là về mặt sản phẩm, chúng tôi phải trả lời 3 câu hỏi thôi: - Sản phẩm chiến thắng trên toàn cầu của Trung Nguyên là gì? Để trả lời câu hỏi này chúng ta phải biến công thức chiến thắng sản phẩm của những "ông lớn", họ có: nguyên liệu tốt + công nghệ tốt. Mình muốn hơn họ về sản phẩm thì nguyên liệu tốt có lấy được không? Được! Trung Nguyên hiện nay đang làm điều đó. Công nghệ tốt? Được! Vì chúng tôi đi sau nên luôn lấy công nghệ số 1, tốt nhất. Nhưng phải tính hơn họ về bí quyết riêng, không chỉ là về vật lý của sản phẩm mà còn câu chuyện của sản phẩm. - Mô hình chiến thắng trên toàn cầu của chúng tôi là gì? Chúng tôi đang cùng các nhà tư vấn đi tìm mô hình chiến thắng, trong đó có cả mô hình hoạt động, mô hình tài chính để có thể đi nhanh. Nhưng đó vẫn chưa phải là tất cả vấn đề. Chúng tôi phải trả lời câu hỏi thứ 3. - Café là một vấn đề rất cũ, vậy thì bây giờ thế giới cần nghe câu chuyện gì về café từ chúng tôi, từ Việt Nam? Câu chuyện gì hấp dẫn họ bên ly café? Ba câu hỏi này phải đến 2012 chúng tôi mới có thể trả lời trọn vẹn, còn bây giờ đang là một quá trình rất ráo riết để xử lý. Hiện nay, sau khi tính toán, chúng tôi có lựa chọn một số địa bàn. Trong đó, chúng tôi đang chọn hai địa bàn để phát ngôn tư tưởng và quan điểm của chúng tôi. Một là Mỹ, vì đó là trung tâm chính trị, thông tin, kinh tế của thế giới. Một thị trường nữa là Trung Quốc, hiện nay cà phê hoà tan của chúng tôi không kịp bán qua bên đó, chúng tôi chỉ cần cố gắng làm sao mỗi năm chúng tôi lấy 1 USD của mỗi người Trung Quốc là đã có 1,3 tỷ USD rồi. Đặt ra mục tiêu 1 tỉ 3 là hoàn toàn có thể đạt được. Nếu Trung Nguyên đạt được 1 tỉ 3, cộng thêm sự nỗ lực của nhiều doanh nghiệp khác nữa thì tình hình thâm hụt mậu dịch sẽ khác. Mặc dù quy luật thị trường vẫn là chủ yếu, các doanh nghiệp phải chủ động nhưng cũng cần có sự can thiệp của các nhà lãnh đạo. TS. Trần Đình Thiên: Tôi cũng có quan tâm tới cách làm của Trung Nguyên và có trao đổi với anh Vũ nhiều lần. Cà phê, trước khi anh Vũ đưa ra tuyên ngôn, thì đã là một vấn đề toàn cầu rồi, nhưng chỉ là một đồ uống toàn cầu thôi. Bây giờ anh Vũ muốn thổi linh hồn Việt Nam vào đấy, tức là muốn "Việt Nam hoá" sản phẩm toàn cầu đấy thì tôi cho rằng đó là một ý tưởng rất là tuyệt. Vì đó gắn với cả một cách nhìn để đưa Việt Nam ra với thế giới, nằm trong  một ý tưởng mà tôi nghĩ chính là cái mà Việt Nam bây giờ phải thực thi: là toàn cầu hoá Việt Nam. Việt Nam hoá một sản phẩm toàn cầu, lấy một sản phẩm toàn cầu để toàn cầu hoá Việt Nam, đưa Việt Nam ra với thế giới. Để làm được điều này, như anh Vũ nói là sản phẩm, thị trường rồi tất cả các công cụ phải gắn với mô hình. Đây là một tư duy cho phát triển hiện đại mà có lẽ nó không chỉ gắn với một sản phẩm mà còn gắn với những sản phẩm mà Việt Nam lựa chọn để toàn cầu hoá cũng phải có một tư duy như thế... Quay trở lại câu hỏi lúc nãy: mô hình Việt Nam để có thể đảm bảo được độc lập phải gắn với cái gì? Làm sao mô hình đó phải được thế giới ủng hộ, muốn thế giới ủng hộ thì phải đáp ứng được nhu cầu của loài người, đó là phát triển xanh bền vững, nó như là sản phẩm của loài người mà loài người sẽ nâng đỡ nó. Và còn phải còn có tính người, tính nhân văn trong đó. Đó là cơ sở để định hình tư duy phát triển cho Việt Nam trong thời hiện đại. Nếu chúng ta không dựa vào tư duy toàn cầu đấy thì cái gọi là độc lập,  khái niệm "vươn lên" sẽ rất khó. Ta mượn được sức của thế giới ta mới vươn nhanh lên được, mà muốn mượn được sức thế giới thì loài người phải ủng hộ Việt Nam. Phải rất thích mô hình mà chúng ta chọn! Thống ngự trong nước, chinh phục thế giới Nhà báo Nguyễn Anh Tuấn: Vậy tính "toàn cầu" và "xanh" đó thể hiện trong câu chuyện của Trung Nguyên như thế nào? Ông Đặng Lê Nguyên Vũ: Thực ra cà phê không chỉ đơn giản là cà phê. Không phải vì tôi làm trong ngành này mà tôi nói vậy. Ngày xưa, khi lần đầu tiên tôi gặp các vị giáo sư, những người cũng đã từng đi nhiều nơi. Khi tôi đặt vấn đề, họ cũng không tin lắm đâu, cho là không có cơ sở. Nhưng khi chúng tôi cung cấp thông tin và tự họ tìm hiểu thì họ cũng thấy đây là một cơ hội để chuyển tải thông điệp của Việt Nam vì bản chất của café là một di sản của nhân loại, nhưng chưa ai có thể đưa di sản này phục vụ cho ý đồ của mình. Nhìn từ góc độ học thuyết, học thuyết nào rồi cũng quay lại vấn đề lực lượng. Hiện nay chúng ta có hơn 2 tỷ lực lượng nhưng chưa có điểm chung, những giá trị chung thông qua ly café bình thường. Đây là cơ hội của Việt Nam đứng ở góc độ nào đó để đưa ra những giá trị chung này. Đương nhiên giá trị chung này không xung đột với tôn giáo của họ, với ý thức hệ của họ... nhất là trong bối cảnh này. Những giá trị căn bản có thể nói chúng tôi có hai thông điệp thôi: Thế giới cần sáng tạo và sẽ tiếp tục phát triển với sáng tạo, bây giờ nền kinh tế tri thức lại càng quan trọng. Thứ hai là sáng tạo cho một thế giới bền vững, khủng hoảng vừa rồi xảy ra không ai có thể đơn phương giải quyết được cục diện, kể cả quốc gia của mình, những nước hùng mạnh nhất cũng không thể nói được chuyện đó. Thông điệp này tôi đề nghị là thông điệp của Việt Nam, khi đưa ra ngọn cờ nhân văn và thông điệp lớn này để tụ lại với thế giới. Nhưng thông điệp đưa ra rồi, chúng ta có nhất quán trong chiến lược và thực thi hay không. Bộ Ngoại giao bây giờ cũng rất ủng hộ, Chính phủ cũng rất ủng hộ, giới trí thức cũng ủng hộ. Tôi cũng đã có chuyến đi qua Mỹ và gặp nhiều học giả lớn, họ ngạc nhiên là làm sao chúng tôi đi được đến đây, đây sẽ là cuộc cách mạng thay đổi thế giới và chúng tôi sẽ có mặt. Họ cũng đang giúp chúng tôi hoàn thành những luận điểm ngày càng rõ hơn để thấu hiểu thế giới, kể cả họ giúp chúng tôi đưa chương trình café học vào Harvard. Chúng tôi soạn thảo cả nội dung đó, đương nhiên điều này cần thêm thời gian nữa. Họ nói rằng Trung Nguyên cần đi như vậy thì mới có cửa vào thị trường Hoa Kỳ. TS. Trần Đình Thiên: Điều này liên quan đến chỗ anh Tuấn nói lúc nãy, Trung Quốc làm đại công xưởng rồi thì Việt Nam làm cái gì? Tôi muốn nói là chúng ta phải biết tạo ra giá trị gia tăng cho một sản phẩm đã có thì lúc đó mới chinh phục được. Nếu không thì không thể bằng người ta được. Giá trị gia tăng này là gì? Với cà phê thì đó chính là linh hồn Việt Nam ở trong nó, là triết lý Việt Nam ở trong đó. Tất nhiên cái này nó phải đi với mùi thơm của café chứ nếu không thì không ai ngửi được linh hồn đó cả. Chắc chắn là phải đến đẳng cấp toàn cầu rồi nhưng thêm cái giá trị gia tăng đó. Đó chính là chất lượng, ta không "đấu" mà phải cố gắng tìm một cách tiếp cận phát triển cho mình. Tôi cho rằng chính thế giới sau khủng hoảng đang gợi cho chúng ta cách đó. Nhà báo Nguyễn Anh Tuấn: Trở lại với bài học cạnh tranh của cà phê Trung Nguyên. Thưa anh Vũ, trước khi ra nước ngoài thì anh phải cạnh tranh ở Việt Nam cái đã. Vậy anh làm thế nào để có thể nổi trỗi hơn những đối thủ khác? Nhà báo Nguyễn Anh Tuấn: Anh có nói đến ngọn cờ nhân văn, vậy đâu là yếu tố tạo nên ngọn cờ này và sự bắt đầu từ những công đoạn nào? Ông Đặng Lê Nguyên Vũ: Tôi cũng đã nói vấn đề này nhiều lần, những trung tâm khác nắm những ngọn cờ khác như ngọn cờ kinh tế, ngọn cờ kỹ thuật thì mình khi phân tích trong toàn cầu thì mình có thể nắm được ngọn cờ nhân văn. Biểu hiện của nó dễ lắm, về chiến lược thì có hai điểm chúng ta có thể nêu ngay được: Thứ nhất, Việt Nam hoàn toàn có thể lo được an ninh lương thực trên thế giới và hoàn toàn có thể kêu gọi các nước khác. Có thực mới vực được đạo, có dạ dày rồi mới tính toán đến những việc khác, ở đây không chỉ là vấn đề kinh tế bình thường mà còn là nỗi lo chung của nhân loại. Thứ hai, chọn địa bàn mẫu để phát triển, giải quyết cho nhiều vấn đề khác nhau thì chọn địa bàn Tây Nguyên ấy. Nếu Việt Nam là một hình mẫu phát triển bền vững của thế giới thì thế giới sẽ tụ lại Việt Nam và sẽ làm sáng cái thông điệp của Việt Nam. Cái đó, trong thời đại tồn tại nhiều vấn đề như hiện nay thì theo tôi thế giới rất cần, mà quốc gia mình cũng cần phải có để thử nghiệm. Đối với ngọn cờ nhân văn này, ngoài về kinh tế thì Việt Nam có thể đi đầu trong các việc như tài trợ lũ lụt, thiên tai và hoàn toàn có những quỹ để nuôi những dự án này, nhằm mang lại tiếng tăm cho Việt Nam, thiện cảm cho Việt Nam. Chúng ta có thể làm được những việc đó. Tôi không "nổ"! Nhà báo Nguyễn Anh Tuấn: Nhiều câu hỏi vui muốn gửi đến ông, nhiều doanh nhân có nói rằng nhìn Đặng Lê Nguyên Vũ như người có tư tưởng triết gia, chính trị và nhiều khi quá xa với một doanh nhân? Ông Đặng Lê Nguyên Vũ: Tôi nghĩ nên có cái nhìn toàn diện. Nhiều người cứ nghĩ doanh nhân chỉ biết kiếm tiền thì tôi nghĩ đất nước ta rất cần đó là "kiến quốc, lập nghiệp" chứ không phải "lập thân, lập nghiệp, kiến quốc". Chúng ta nên đổi mới tư duy, bởi vì tôi nhìn các nước đi lên, dù các công dân có bán cà phê, có làm kỹ sư, có làm bác sỹ, nhà chính trị...thì họ điều có một tham vọng đất nước thì quốc gia đó mới hưng thịnh được hoặc họ đặt vấn đề sống chết họ mới lên được, nhưng đây mình không có đặt cái đó. Anh em doanh nhân bạn của tôi, họ có cứ nghĩ làm ăn, đóng thuế, rồi làm một số từ thiện nếu có thiên tai, bão lũ... Cái tư duy đó tôi hiểu, nhưng tôi mong họ có cái nhìn khác đi. Vấn đề làm cho quốc gia có hùng mạnh hay không là kinh tế, doanh nhân. Không thể có lực lượng nào thay thế được họ trong bối cảnh toàn cầu hóa này để thực hiện sứ mệnh mới của quốc gia dân tộc. Động lực là động lực gì, tâm thế là tâm thế gì thì tôi nghĩ chúng ta cần phải chia sẻ, nếu không lý tưởng, mục tiêu của họ sẽ khó có ảnh hưởng ra bên ngoài. Họ có thể trở thành tỷ phú đô la nhưng thành quả đó của họ lấy từ đâu? Nhà báo Nguyễn Anh Tuấn: Nhưng có những người bảo là họ sẽ đóng góp thầm lặng, bằng những công việc cụ thể như từ thiện, hoạt động văn hoá, các buổi hòa nhạc... còn với anh tuyên bố, tuyên ngôn nhiều quá, thậm chí "nổ" quá thì anh nghĩ sao? Ông Đặng Lê Nguyên Vũ: Tôi thì tôi không có nghĩ như thế. Cái vấn đề họ nêu thì sự dấn thân của tôi thời gian sẽ trả lời cái chuyện đó, còn sự thầm lặng thì cũng tốt thôi nhưng tôi nghĩ sẽ không đưa dân tộc này lên được. Nếu có sự đồng lòng thì cả dân tộc sẽ hùng mạnh, còn giới tinh hoa và những nhà chính trị không cổ vũ được vấn đề này thì chúng ta không thể đi xa được, tôi muốn nói yếu tố đó thôi. Còn vấn đề nhận xét về tôi như thế nào thì tôi không quan tâm. Tôi chỉ quan tâm ai nhận xét tôi thôi. Có điều này tôi muốn chia sẻ là, khi tôi đi ra nước ngoài, chia sẻ với những người càng cao thì họ ủng hộ tôi hết và họ rất nhanh bắt kịp với những điều tôi nói. Những người thành đạt ở nhiều nước rất ủng hộ tôi, nhưng tôi lại bị rắc rối với nhiều chuyện trong nước. Tôi không quan tâm nhiều đến chuyện này, bởi vì nếu quan tâm quá thì tôi không có thể làm được, nếu quan tâm thì mình khó đi lắm. Thách thức lớn nhất chính là tầm nhìn. Nhìn không ra thời và thế. Nhà báo Nguyễn Anh Tuấn: Anh vẫn ở môi trường Việt Nam và thậm chí nhiều người đặt câu hỏi là ông Vũ có thật tâm hay không, hay ông ấy chỉ đánh bóng thôi, nói có vẻ cho to tát để chứng tỏ hình ảnh của một doanh nhân có trách nhiệm với xã hội? Ông Đặng Lê Nguyên Vũ: Người nói dối thì sẽ không nhất quán được đâu. Nhiều người có quá trình để thẩm định và thậm chí nhiều lúc tôi lên bờ xuống ruộng với họ nhưng tôi vẫn bám đuổi. Tôi xin kể một câu chuyện như thế này, chú Lê Đạt phán tôi dữ dội khi lần đầu tôi xách cặp ra Hà Nội và lần thứ hai là anh Thiên ủng hộ tôi hết sức. Chú Lê Đạt là điển hình trong cái câu chuyện khi tôi nói dân tộc mình phải sửa đổi lại văn hóa dân tộc, đó là căn nguyên của mọi căn nguyên. Tôi nói dân tộc mình yếu, một là khát vọng lớn không có hai là khả năng thực thi kém. Chú Lê Đạt tự nhiên đứng lên, nói: Còn một yếu tố thứ ba nữa là nói lớn nữa. Đấy, câu chuyện là như thế. Tuy nhiên, sau khi lên các diễn đàn, đi tham quan tất cả, kể cả lên Tây Nguyên, chú ấy gọi điện bảo: "mặc kệ cho ai nói, mặc dù cho ai chấp Vũ cái này, cái khác thì Vũ cũng làm cho bằng được". Nói xong hôm sau chú Đạt mất. Như vậy, mặc kệ cho ai nói, quá trình sống, cam kết sẽ chứng minh. Tất cả là ở phía trước chính vì vậy mà nói dối không có được đâu. Nhà báo Nguyễn Anh Tuấn: Trước khi kết thúc bàn tròn trực tuyến thì xin hỏi khó khăn trước mắt của anh là gì và anh làm gì để giải quyết nó, từ thủ phủ café cho đến sự phát triển xanh? Ông Đặng Lê Nguyên Vũ: Đây là thông điệp của Việt Nam chứ không phải của Trung Nguyên đâu. Tôi tha thiết đề xuất cái này trên cơ sở trăn trở và so sánh cân đối rất đa dạng, nhiều chiều chứ không phải dựa vào những luận cứ không có cơ sở. Những thách thức còn phủ thuộc vào ý chí lãnh đạo của ta quyết định để ý tưởng trở thành hiện thực nhanh hay lâu. Vì vậy, tôi hay một nhóm nhỏ không thể giải quyết được mà nó phải trở thành ý chí của quốc gia. Và khi những ý chí đó trở thành chính sách thì sự thành công sẽ rất nhanh, bởi sự học hỏi và cố gắng của chúng ta là rất lớn. Nhà báo Nguyễn Anh Tuấn: Với tư cách là một chuyên gia, một lãnh đạo của Viện kinh tế Việt Nam, thành viên Hội đồng cố vấn của Diễn đàn Kinh tế Việt Nam (VEF) - báo VietNamNet thì ông Thiên có những kế nào để giúp cho những thách thức của Trung Nguyên trở thành cơ hội được không? TS. Trần Đình Thiên: Văn hóa của Việt Nam nói chung không thích lắm sự chói sáng cá nhân, cho nên những cái nói to, nói lớn của anh Vũ cũng là điều dễ hiểu thôi. Tôi cũng không phải là thiên vị gì anh Vũ nhưng tôi thấy đây là cách tiếp cận của anh Vũ là thiên về đóng gói một sản phẩm đó là cà phê, nhưng chúng ta phải đọc ra đó là một mô hình phát triển. Khi nghĩ về cá nhân, chúng ta thường có những thiên kiến nhưng cách tôi cần nói ở đây là qua mô hình đó nhằm quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới, trong đó Trung Nguyên chỉ là một ví dụ. Tôi nghĩ rằng, nếu thí nghiệm được cho cà phê tốt thì những mô hình phát triển khác sẽ tốt hơn. Còn anh Tuấn có hỏi về những thách thức, tôi nghĩ đó chính là tầm nhìn. Nhìn không ra được thời và thế. Một xã hội nông dân mà vượt qua được rào cản thì đó không phải là điều dễ. Đặc biệt, khi bắt tay vào làm thì bắt gặp vô số điều khó khăn. Đi nhiều nơi, tôi thấy các doanh nghiệp, các tỉnh rất khó khăn với việc đi tìm mô hình phát triển của mình và đất nước đang vật lộn với thay đổi mô hình tăng trưởng để phát triển. Chúng ta quá quan tâm về nhiều chuyện, nói như anh Vũ là không phát triển được đâu. Việt Nam ta "trà dư tửu hậu" thì tôi cho rằng sự quả cảm của anh Vũ là rất đáng hoan nghênh. Ông Đặng Lê Nguyên Vũ: Thực ra, những câu chuyện mà chúng ta nói ở đây không mâu thuẫn gì với những gì của đất nước. Định nghĩa về bền vững thì chúng tôi bổ sung thêm ba cái điểm của thế giới. Khi nói về kinh tế thì người ta cứ nói về bền vững kinh tế, môi trường, xã hội. Bền vững của xã hội là bản chất của xã hội mà chúng ta đang theo đuổi. Bền vững, ngoài những lĩnh vực trên thì đối với chúng tôi cần bổ sung thêm những yếu tố như tranh thủ nhanh những nguồn lực, thông minh để xử lý những cơ hội, phát triển phải nhanh, mạnh để tránh được những nguy cơ từ bên ngoài. Những áp lực từ bên ngoài, như đe dọa lãnh thổ chúng ta thì thế nào để bền vững. Theo đuổi những việc lớn thì phương pháp của chúng tôi rõ ràng khác. Nhà báo Nguyễn Anh Tuấn: Thời gian đã hơn 2 giờ đồng hồ, cảm ơn bạn đọc đã cảm ơn theo dõi. Cảm ơn ông Trần Đình Thiên, ông Đặng Lê Nguyên Vũ đã tham gia chương trình. Đây là buổi trực tuyến đầu tiên của năm mới, Diễn đàn kinh tế Việt Nam, Báo VietNamNet kính chúc ông Thiên, ông Vũ và toàn thể bạn đọc một năm mới thịnh vượng, phát triển và thành công hơn năm 2010, biến những khó khăn và thách thức thành cơ hội để bay lên được. Chúc cho những khát vọng của Trung Nguyên trở thành hiện thực và chúc cho Viện Kinh tế Việt Nam trở thành viện quan trọng và có đóng góp cho đất nước.

*****

Nhìn lại những quan điểm của tướng Trần Độ

Trần Ðộ
(1923 - 09.08.2002)

 Trung tướng QĐNĐVN

Phó chính ủy quân giải phóng.

Thứ trưởng Bộ Văn Hóa

Trưởng ban Văn hóa Văn Nghệ Trung ương

Phó Chủ tịch Quốc Hội.

Ủy viên Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam

Huân chương Hồ Chí Minh

Do bất đồng chính kiến với một số lãnh đạo cao cấp khác của Đảng Cộng Sản Việt Nam, ông bị khai trừ khỏi Đảng ngày 4 tháng 1 năm 1999 khi đã 58 tuổi đảng.

Ông mất ngày 9 tháng 8 năm 2002 sau một thời gian dài lâm bệnh nặng, tuổi cao, sức yếu. Đám tang ông có sự tham dự đông đảo mọi tầng lớp quần chúng và trí thức, văn nghệ sĩ. Đại tướng Võ Nguyên Giáp gửi vòng hoa đến viếng và gia đình Đại tướng Lê Trọng Tấn đã có mặt đông đủ.

Trong đôi câu đối tặng Trần Độ, Hà Sĩ Phu viết:

Văn võ tung hoành, trung tướng phong trần, thế sự song kiên song trọng đảm

Bắc Nam xuất nhập, đại quân tế độ, hùng binh nhất trượng, nhất đan tâm.

(trích Wikipedia)

Một đám tang không bình thường

2002-08-18

Lời giới thiệu: Quốc Hội Việt Nam Khóa XI đã họp xong và một chính phủ mới do Đảng chỉ định cũng vừa được Quốc Hội chấp thuận. Tin thời sự này đáng lẽ đã phải là điều đáng để cho dư luận trong và ngoài nước bàn tán. Tin này tuy nhiên gần như đã bị lu mờ bởi một tin khác về cái chết của tướng Trần Độ và đặc biệt về đám tang không bình thường của ông. Mục ỘÁ Châu, Nhìn từ bên ngoàiỢ hôm nay có bài nhận định sau đây của Trần Sơn Nam về những sự kiện ít khi được thấy trong những trường hợp tang lễ được tổ chức cho một người vừa nằm xuống...

Về Tướng Trần Độ thì ít lâu nay, trong nước và ngoài nước, ai cũng biết ông là đảng viên lâu năm của Đảng Cộng Sản Việt Nam với một bề dầy là 58 tuổi đảng, ông cũng đã giữ nhiều trách nhiệm quan trọng trong guồng máy của chế độ như Phó Chủ Tịch Quốc Hội, Trưởng Ban Văn Hóa Văn Nghệ Trung Ương v.v...

Gần đây, ông đã nhận thấy tình trạng bế tắc về mọi mặt ở trong nước và đặc biệt hơn cả, mặt trái của cái Đảng mà ông đã phục vụ trong gần hết cuộc đời. Ông công khai lên tiếng chỉ trích và lên án chế độ độc tôn, toàn trị, phản dân chủ của Đảng, vì vậy mà bị Đảng khai trừ năm 1999 và từ đó đến nay thường bị theo dõi, vu cáo, sách nhiễu cho tới ngày ông từ trần vào cuối tuần qua.

Nếu chỉ có vậy thì chẳng qua đó cũng chỉ là một sự đau buồn cá nhân của một ông tướng hơi giống nhân vật trong truyện ngắn ỘTướng về hưuỢ của Nguyễn Huy Thiệp. Nghĩa là của một người mà đem cả cuộc đời ra đóng góp cho Đảng, rồi đến cuối đời nhận thấy là đã bị Đảng phản bội. Sự đau buồn ở đây lại khác, đó là một sự đau buồn chung cho tất cả mọi người khi thấy Đảng đã cư xử tàn tệ với một vị tướng như ông Trần Độ trước và ngay cả đến lúc ông nằm xuống, làm cho đám tang của ông không còn là một đám tang bình thường nữa.

Ông mất ngày thứ Sáu tuần trước, song phần vì lúng túng không biết phải phản ứng ra sao, phần khác lại ngại không dám để cho tin ông mất loan rộng ra, mãi đến ngày thứ Ba vừa qua các phương tiện truyền thông của Nhà nước mới đưa tin về cái chết của ông.

Đến hôm làm lễ tang, Nhà nước lại ra lệnh tang lễ chỉ được cử hành trong một vài giờ đồng hồ để tránh sự tập trung của những người vì yêu mến ông Trần Độ mà muốn đến phúng viếng và tiễn đưa ông về nơi an nghỉ cuối cùng.

Nhà cầm quyền lúng túng, không biết đối xử với cái chết của ông Trần Độ thế nào cho phải, điều đó cũng dễ hiểu vì dầu sao ông cũng là một đảng viên kỳ cựu với 58 tuổi đảng, một cựu chiến binh mà có người gọi là anh hùng, đã từng có nhiều đóng góp trong quá khứ.

Sau nhiều ngày cân nhắc Đảng mới có được quyết định cử ông Vũ Mão, Trưởng Ban Đối Ngoại của Quốc Hội, đứng ra đọc điếu văn nhân ngày tang lễ này và không để cho một nhân vật cao cấp nào trong Đảng hay Nhà Nước đến dự.

Nhưng cái tệ chính là ở những cử chỉ nhỏ nhen, không xứng đáng, từ phía chính quyền mà người ta nhận thấy trong buổi lễ. Hạn chế thời gian hành lễ xong, Nhà nước còn bắt cắt bỏ tất cả những dòng chữ ỘVô cùng thương tiếcỢ trên các vòng hoa phúng điếu thì quả thật là quá đáng, chưa bao giờ ai thấy một việc ngang ngược như vậy ở một đám tang từ trước đến nay.

Đến bài điếu văn của ông Vũ Mão cũng vậy, hoàn toàn thiếu tế nhị. ỘNghĩa tử là nghĩa tận,Ợ người Việt ta đã có câu nói thật chí lý và chí tình, vậy mà trong phần cuối bài điếu văn, ông Vũ Mão vẫn còn thấy cần nhân danh Đảng nhắc lại là Ộthật đáng tiếc, ông Trần Độ đã phạm một số sai lầmỢ như để ám chỉ đến sự kiện ông đã công khai đòi Đảng phải tôn trọng quyền con người và thực thi tự do, dân chủ.

Đám tang của ông Trần Độ đã không bình thường do thái độ không mấy xứng đáng của nhà cầm quyền, nó lại còn không bình thường hơn nữa do phản ứng của tang gia đối với đại diện của nhà cầm quyền.

Nghe xong bài điếu văn của ông Vũ Mão, người con trai trưởng của ông Trần Độ là ông Trần Thắng đã đứng lên tuyên bố là gia đình ông không chấp nhận bài điếu văn của đại diện Nhà nước và lời tuyên bố này đã được ngay sự đồng tình của số đông những người đến tham dự đám tang.

Nói chung về trường hợp ông Trần Độ, người vừa nằm xuống, thì gần đây, ngay trong lúc ông lên tiếng chống đối Đảng, cũng vẫn có người chỉ trích ông là một đôi khi ông còn ngây thơ nuôi hy vọng Ộcứu ĐảngỢ và mãi đến cuối đời ông mới nhìn ra sự thật về mặt trái của Đảng, trong khi một phần đông dư luận đã đi tới kết luận điều này là vô vọng.

Nhưng cũng có một số người khác ghi nhận cách ứng xử ngay thẳng và can đảm của ông những năm gần đây. Sống trong vòng kìm kẹp của một chế độ có thể đối xử tàn tệ với cá nhân ông hay gia đình ông, ông đã không ngần ngại chấp nhận rủi ro để nói lên sự thật. Trong cuốn ỘNhật Ký Rồng RắnỢ mà Công An tịch thu năm ngoái, ông đã ví chế độ như Ộmột sự kết hợp giữa cái ngu muội của Tần Thủy Hoàng với cái dã man của chế độ phát-xít Hitler.Ợ

Đây thật là một sự lên án nặng nề đến từ một người đã nhiều năm phục vụ chế độ như ông, nên dầu như sự đóng góp đó vào công cuộc đấu tranh đòi lại tự do, dân chủ cho dân tộc có muộn màng đi chăng nữa, nó vẫn cùng đi theo hướng mà nhiều người ở trong nước cũng như ngoài nước đang theo đuổi.

Đảng Cộng Sản, qua lời của ông Vũ Mão, cho rằng Ộvào cuối đời, ông Trần Độ đã phạm một số sai lầm.Ợ Thực ra, nhìn vào cung cách đối xử nhỏ nhen và không xứng đáng của Đảng đối với ông Trần Độ ngay cả lúc ông đã nằm xuống, người ta có thể nói rằng nếu có sai lầm thì ông Trần Độ đã sai lầm khi còn non trẻ ông đã chẳng may đặt nhầm niềm tin vào một chủ thuyết không tưởng, lỗi thời và một Đảng không có tình người.

© 2004 Radio Free Asia

Nhìn lại những quan điểm của tướng Trần Độ, 4 năm sau ngày ông qua đời
2006-08-09

Nguyễn An, phóng viên đài RFA Hôm nay kỷ niệm bốn năm ngày trung tướng Trần Độ qua đời. Ông mất vào lúc 2 giờ 15 chiều ngày 9 tháng tám năm 2002 tại Hà nội, và được hoả táng lúc 1 giờ trưa ngày 14.



Cố tướng Trần Độ.

Con người Trần Độ

Trần Độ là một con ngừơi dũng cảm và có lòng. Là người theo đảng cộng sản từ năm 16 tuổi, gắn bó với đảng trong từng hoạt động, từng chiến dịch, nhưng sau 59 năm, ông lại bị khai trừ khỏi đảng chỉ vì muốn đảng tốt hơn.

Sống trong đảng từng ấy năm, ông hiểu rõ đến ngọn nguồn cái sức mạnh ghê gớm và tàn nhẫn của guồng máy đảng, nhưng ông vẫn mạnh dạn lên tiếng nói lên điều mà ông nhận thấy bằng trí tuệ và trái tim của mình, vốn là điều tuyệt đối cấm kỵ tại bất cứ nơi nào đảng có mặt.

Nhưng chính vì nói lên được những tiếng nói như thế nên ông trở thành một trong những người tiên phong trên con đừơng dân chủ cho đất nứơc mặc dù bản thân ông bị vùi dập cho đến khi trở về với cát bụi.

Sinh năm 1924 tại làng Thư Điền, huyện Tiền Hải tỉnh Thái bình trong một gia đình nho giáo trứơc khi thân phụ trở thành thư ký ở toà thống sứ Bắc kỳ.

Ông bắt đầu tham gia kháng chiến chống Pháp từ năm 1939, trở thành đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam từ năm 1940, bị Pháp bắt, kết án 15 năm tù và đầy đi Sơn La vào năm 1941. Ba năm sau ông vượt ngục và từ đó hoạt động trong nhiều lãnh vực mà ở lãnh vực nào cũng là người lãnh đạo.

Trong quân đội, ông là uỷ viên ban quân sự cách mạng thủ đô Hà nội từ năm 1946, rồi phó chính uỷ khu 2 Hà nội, chính uỷ trung đoàn 209, rồi quyền chính uỷ đại đoàn 312. Năm 1955, ông đựơc phong thiếu tướng, chính uỷ quân khu hữu ngạn sông Hồng đến năm 1964 thì trở thành chính uỷ, phó bí thư quân uỷ quân giải phóng miền Nam.

Những thăng trầm

Hoà bình lập lại, ông là phó trưởng ban tuyên huấn trung ương, thứ trưởng bộ Văn Hoá Thông Tin rồi Trưởng ban Văn hoá văn nghệ trung ương cho đến năm 1990. Ông là uỷ viên ban chấp hành trung ương đảng Cộng sản Việt Nam các khoá 3, 4, 5 và 6, đại biểu quốc hội các khoá 7 và 8, chủ nhiệm uỷ ban văn hoá giáo dục và phó chủ tịch quốc hội.

Tôi là đảng viên bị khai trừ. Tôi bị khai trừ là phải. Nếu không khai trừ tôi thì có lúc tôi phải xin ra khỏi cái đảng này. Tôi không thế chấp nhận và thừa nhận cái đường lối nhiều mâu thuẫn nửa vời, lằng nhằng, nặng chất giáo điều, bảo thủ, khó cho đất nước phát triển. Tôi cũng không thể chấp nhận phương thức lãnh đạo của đảng. Đó là một phương thức độc tôn, toàn trị chuyên chế, phản dân chủ.

Đến khi phong trào đổi mới xuất hiện vào năm 1986, ông là một trong những người cổ vũ mạnh nhất, và cũng là nhân vật chính trong việc soạn thảo nghị quyết 5 về văn hoá văn nghệ, thừơng đựơc gọi là nghị quyết cởi trói, tạo điều kiện xuất hiện cho dòng văn học phản kháng ở trong nước.

Khi đảng Cộng sản Việt Nam thay đổi chính sách và xiết chặt trở lại sau sự sụp đổ dây chuyền của các chế độ Cộng sản đông âu cuối năm 1989, ông bị thất sủng.

Trăn trở với vận nước

Sau mấy năm nghiền ngẫm về thành quả mà đảng Cộng sản đem lại cho đất nứơc và dân tộc, đầu tháng giêng năm 1995, ông viết một bức thư gửi cho Tổng bí thư đảng lúc đó là ông Đỗ Mười, nêu ra vấn đề mà ông cho là căn cốt và cơ bản. Đó là mối liên quan giữa đảng và chính quyền.

Ông cho rằng đảng phải chọn lựa một trong hai cách điều hành đất nứơc: “Đảng cầm quyền hay đảng lãnh đạo. Đảng cầm quyền đồng nghĩa với đảng toàn trị, đảng điều khiển sai bảo nhà nứơc, còn đảng lãnh đạo thì phải có một nhà nứơc dân chủ pháp quyền, một nhà nứơc do dân, vì dân và của dân, như điều 112 của hiến pháp năm 1992 đã nói.” Trong tinh thần đó, ông hô hào phải có sự cải cách cơ bản chế độ bầu cử và ứng cử để bảo đảm chọn đựơc các nhân tài thực sự cho đất nước.

Lá thư của ông không được trả lời, và đảng Cộng sản tiếp tục theo đường lối cũ. Ông tiếp tục viết nhiều bài yêu cầu đảng trả lại tự do dân chủ cho người dân, phê bình đường lối lãnh đạo của Đảng từ khi hoà bình lập lại là sai lầm và chỉ đưa dân chúng đến đói khổ, đất nứơc đến điêu tàn tụt hậu. Kết quả là đầu năm 1999, ông bị khai trừ khỏi đảng sau 59 năm theo đảng trên mọi chặng đường và trong mọi hoạt động và từng đựơc ban thửơng những huân chương cao quý nhất. Trong bức thư viết vào tháng 7 năm đó, ông tuyên bố:

“Tôi là đảng viên bị khai trừ. Tôi bị khai trừ là phải. Nếu không khai trừ tôi thì có lúc tôi phải xin ra khỏi cái đảng này. Tôi không thế chấp nhận và thừa nhận cái đường lối nhiều mâu thuẫn nửa vời, lằng nhằng, nặng chất giáo điều, bảo thủ, khó cho đất nước phát triển. Tôi cũng không thể chấp nhận phương thức lãnh đạo của đảng. Đó là một phương thức độc tôn, toàn trị chuyên chế, phản dân chủ.”

Khát vọng dân chủ

Đó là một trong những phát súng thần công đầu tiên của khát vọng dân chủ bắn thẳng vào pháo đài của đảng Cộng Sản bởi một con ngừơi đã cống hiến cho đảng gần hết cuộc đời của mình.

Một tập họp bài viết quan trọng của ông Trần Độ là tập “Nhật ký Rồng và Rắn,” viết vào thời gian cuối năm Canh Thìn tức 2000 và đầu năm Tân Tỵ tức 2001, chỉ hơn một năm trứơc khi ông qua đời. Cuốn sách này đựơc chính tác giả gọi là máu và nứơc mắt của ông trong những ngày cuối đời, từng bị công an tịch thu, và dù ông viết thư nhiều lần để đòi lại, những người đồng chí cũ của ông lúc đó đang ở các vị trí cao nhất nứơc vẫn làm ngơ.

Trong bài viết ngày 3 tháng 12 năm 2000, ông nêu rõ bốn thứ của một xã hội đời thường, đựơc ví như bốn bánh xe của một cỗ xe, đó là:

1. Một xã hội công dân 2. Một nền kinh tế thị trường hoàn chỉnh chứ không định hướng gì lôi thôi. 3. Một nhà nứơc pháp quyền (và) 4. Một nền dân chủ đầy đủ. Ông nhấn mạnh rằng bộ máy quản lý xã hội ấy là một bộ máy dân chủ.

Nói dân chủ là thì cứ phải dân chủ đã, không phải chưa nói đến dân chủ đã đề phòng “dân chủ quá trớn”, đề phòng “lợi dụng dân chủ”.

Ở đoạn sau, ông viết:

“Cái điều mà chủ nghĩa Mác, cộng sản hay xã hội chủ nghĩa tưởng rằng nhờ có nó sẽ có một bộ máy nhà nứơc bảo đảm đựơc mọi mặt nhu cầu đời sống của mọi người chỉ là một ảo tưởng hão huyền. Thế mà đảng lại cứ bắt mọi người phải tin theo vào cái ảo tưởng hão huyền đó. Như thế là phạm vào một tội ác lớn với nhân dân.

Đảng Cộng sản Việt Nam cứ gân cổ gào lên cái định hướng xã hội chủ nghĩa theo kiểu như vậy, thật ra là một sự mù quáng, một sự điên cuồng. Nhân dân cần đựoc tự mình làm chủ cuộc đời của mình, không cần một lý thuyết, một chủ nghĩa nào cả.”

Nhận định về đảng CSVN

Trong bài viết đề ngày 7 tháng 12 cùng năm, khi nói về sự chuyên chính tư tưởng, ông Trần Độ tuyên bố:

Đảng Cộng sản Việt Nam cứ gân cổ gào lên cái định hướng xã hội chủ nghĩa theo kiểu như vậy, thật ra là một sự mù quáng, một sự điên cuồng. Nhân dân cần đựoc tự mình làm chủ cuộc đời của mình, không cần một lý thuyết, một chủ nghĩa nào cả.

Nền chuyên chính vô sản này làm tê liệt toàn bộ đời sống tinh thần của một dân tộc, làm tê liệt sự hoạt động tinh thần của nhiều thế hệ, ra sức nô dịch toàn bộ tinh thần cuả nhiều thế hệ, làm nhiều thế hệ con người trở thành những con rối chỉ biết nhai như vẹt các nguyên lý bảo thủ giáo điều……… Nó đang làm hại cả một nòi giống.”

Trong bài viết đề ngày 24 tháng 12, ông Trần Độ nói, “thực chất là chế độ thì rất dã man, cho nên phải dùng nhiều thủ đoạn để lừa bịp nhân dân,” và ông liệt kê ra một số thủ đoạn tiêu biểu bao gồm:

Thứ nhất là, thần thánh hoá, thiêng liêng hoá đảng, cấp uỷ và các nghị quyết, mà điều vô lý nhất là bắt toàn dân phải học nghị quyết của đảng……Không ai, kể cả báo chí, đựơc quyền nhận xét phê phán phân tích các nghị quyết cả. Đã là nghị quyết thì chỉ có đúng và tài tình, là rất thiêng liêng.

Thứ hai là khuyến khích và bồi bổ tệ nạn sùng bái cá nhân, là tệ nạn đã bị lên án nặng nề trong phong trào cộng sản thế giới. Bao giờ ý kiến của bí thư, uỷ viên thường vụ và cấp uỷ cũng là quan trọng, là thiêng liêng, là chân lý.”

Một con người quả cảm

Những nhận định thẳng thắn như thế chỉ có thể viết ra bởi một con ngừơi dũng cảm và có lòng. Trong bài viết đầu năm Tân Tỵ, ông Trần Độ đưa ra những điểm mà đảng Cộng sản phải thực hiện nếu muốn bứơc ra khỏi con đường mà ông cho là phản bội cách mạng:

“Thứ nhất là phải xác định cho đúng vị trí khiêm tốn của mình là một bộ phận của dân tộc, thực hiện lãnh đạo đất nứơc bằng cách tôn trọng tất cả mọi ngừơi.

Thứ hai là phải tôn trọng hiến pháp, thực thi đầy đủ các quyền dân chủ, đặc biệt là dân chủ về tự do ngôn luận và tự do bầu cử, nhân dân đựơc tự do làm ăn.

Thứ ba là phải để cho mọi tổ chức từ chính phủ, quốc hội, toà án cho đến mặt trận tổ quốc, đựơc độc lập quyết định những vấn đề và hoạt động của mình, để cho mọi công dân đựơc suy nghĩ độc lập

Thứ tư, cụ thể là phải sửa ngay luật báo chí, xuất bản, công nhận quyền có báo và xuất bản tư nhân.”

Trên đây là trích dẫn một số bài viết của ông Trần Độ trong nhật ký Rồng và Rắn. Những nhận xét ấy mặc dù cực kỳ nghiêm khắc, nhưng vẫn mang nặng ân tình; mặc dù nêu lên những điều thật khó tin, nhưng hoàn toàn sát với thực tế, bởi tác giả của nó từng theo đảng trong suốt 59 năm và dù bị hắt hủi, vẫn tha thiết với những lý tửơng và những đồng chí của thời thanh xuân.

Ông đã đứng về phía nhân dân để nói lên những yêu cầu mặc dù đơn giản, và hợp lý mà chưa hề đựơc đáp ứng. Nhưng cũng vì thế mà có những người khác tiếp bứơc ông trên con đường dân chủ hoá đất nứơc. Con đừơng ấy dẫu có dài, nhưng đã đi thì ắt là có lúc đến.

© 2006 Radio Free Asia 

Nhà văn Võ Bá Cường và 'Chuyện tướng Độ'

TP - Cuốn sách nhà văn Võ Bá Cường vừa tặng, chưa biết trong đó viết lách ra sao, bụng tôi đã thầm cảm phục tác giả, bởi ông viết về một nhân vật không dễ viết; không dễ viết bởi nhân vật có vấn đề “nhạy cảm”: Cựu trung tướng Trần Độ.

Tôi đọc liền mạch Chuyện tướng Độ; cảm nhận nhà văn Võ Bá Cường đã rất hợp lý khi chọn thể loại truyện ký, chọn cách kể thật thà, giản dị như ngầm mách bảo với người đọc rằng: Đấy, chuyện cuộc đời của ông tướng Độ nó như thế đấy. Tôi biết thế nào thì tôi kể cho các bạn như vậy. Bạn nghĩ sao, tùy bạn!

Để viết được cuốn sách, trước hết phải kể cái lợi thế là tác giả cùng quê Thái Bình với tướng Độ. Thứ nữa, tác giả có một đặc điểm trong tính cách là ông sống rất quảng giao. Nhờ quảng giao mà Võ Bá Cường tiếp cận được với tướng Độ ngay từ khi tướng quân còn sống, còn khỏe.

Một lần Võ Bá Cường còn kéo được cùng một lúc ba nhân vật cỡ trung ương quê gốc Thái Bình là tướng Độ, Nguyễn Ngọc Trìu, Nguyễn Đức Tâm về ngôi nhà của ông ở huyện Đông Hưng, trải chiếu giữa sân đàm đạo chuyện đời, chuyện văn chương.

Nhờ quảng giao mà Võ Bá Cường có trong tay cuốn hồi ký của tướng Độ ngay sau khi nó vừa ráo mực. Cuốn hồi ký này là nguồn tư liệu chính để tác giả khai thác. Tiếp nữa, phải kể đến cái máu nghề nghiệp.

Máu nghề nghiệp đã giúp Võ Bá Cường vượt qua rất nhiều định kiến, rào cản để tiếp cận với những nhân vật lớn như Võ Nguyên Giáp, Lê Khả Phiêu, Võ Văn Kiệt… và những nhân vật “không lớn” nhưng có mối quan hệ gần gũi với tướng Độ, như ông Nghiêm Hà, thư ký riêng của tướng Độ từ thuở ở chiến trường miền đông nam bộ cho đến khi tướng quân về hưu.

Bác sĩ Đỗ Văn Thiên, người có nhiệm vụ trông nom sức khỏe tướng quân cho đến tận lúc tướng quân mất. Rồi những người thân yêu, ruột thịt như bà Nguyễn Thị Phúc Hằng (vợ tướng Độ), bà Tạ Thị Xuyến (em gái tướng Độ), Đại tá quân đội Trần Toàn Thắng (con trai cả tướng Độ)… là những tư liệu sống giúp nhà văn viết tác phẩm.

Là một công chức về hưu, với đồng lương khiêm tốn, để có được hàng chục chuyến đi “mò” tài liệu ở Hà Nội, không ít lần Võ Bá Cường đã phải gõ cửa các cơ quan công quyền ở Thái Bình. Tuy cũng có những người nghi ngại, nhưng cũng không thiếu những người vì nghĩa mà vượt lên tất cả, ủng hộ tinh thần và cả tiền bạc, phương tiện cho nhà văn.

Ông Đặng Khiêu, Giám đốc Sở Lao động – TBXH Thái Bình, khi biết tin Võ Bá Cường viết sách về tướng Độ đã lấy xe con đưa tác giả vào tận nghĩa trang Trường Sơn thắp nhang khấn vong linh các liệt sĩ hãy vì lòng yêu mến và kính trọng tướng Độ mà phù hộ cho công việc của nhà văn thông dòng bén giọt.

Tuy thế, cũng không ít lần Võ Bá Cường bị rơi và hoàn cảnh rất chi là… hoàn cảnh! Chẳng hạn cái hôm lang thang ở Sài Gòn, sờ túi thì đã rỗng. Sực nhớ số điện thoại của bạn văn Nguyễn Khoa Đăng, liền gọi cầu cứu. Nguyễn Khoa Đăng không dư dả tiền bạc, liền lấy sổ tiết kiệm của vợ rút bớt một ít tặng bạn.

Để tránh những xoi mói, nghi kỵ,Võ Bá Cường còn phải nhờ vả đến những quan chức có thế lực cùng quê Thái Bình mà ông rất lấy làm hãnh diện và tin cậy như Nguyễn Ngọc Trìu, Hà MạnhTrí…

Cuối cùng thì 318 trang sách đã được ông viết xong. Chân dung tướng Độ hiện lên qua xâu chuỗi những chuyện kể, với thời lượng từ lúc tướng Độ chào đời cho đến năm cuối áp chót của cuộc chiến tranh chống Mỹ, năm 1974.

Ngần ấy trang sách, Võ Bá Cường đã cung cấp cho bạn đọc hiểu thêm về cuộc đời một vị tướng tài ba, nhiều công trạng, có cá tính, thuộc dạng “công thần” của cách mạng Việt Nam: 16 tuổi, Trần Độ đã đi hoạt động; 17 tuổi toan tính làm chuyện “tầy đình”, không may bị địch bắt. Bị tống giam hết nhà lao Thái Bình đến Hỏa Lò, rồi lại đưa lên nhà tù Sơn La.

Qua các nhà tù này, Trần Độ có dịp tiếp xúc với nhiều nhân vật cách mạng lớn, trở thành bạn tù với các ông: Trường Chinh, Lê Đức Thọ, Nguyễn Lương Bằng, Hoàng Quốc Việt , Lê Thanh Nghị, Nguyễn Văn Trân, Tô Hiệu… Trần Độ từng nếm trải những đòn tra tấn, có lẽ nó thuộc dạng man rợ độc nhất vô nhị trên hành tinh này…

Khi được tổ chức bố trí vượt ngục, Trần Độ được quyền lựa chọn một trong hai cương vị: Bí thư Tỉnh ủy Phúc Yên hoặc Phó chính ủy khu II. Không một chút đắn đo, ông chọn con đường thứ hai: Cầm súng!

Bức ảnh với bút tích của Đại tướng Võ Nguyên Giáp

Vậy rồi, người sĩ quan cao cấp ấy đã có mặt chỉ huy hầu hết các mặt trận trọng yếu, các chiến dịch mang tính thành bại của cách mạng: Chiến dịch “quyết tử  cho tổ quốc quyết sinh” ở thủ đô, mặt trận Đông Khê, chiến dịch Điện Biên Phủ ở Tây Bắc.

Những năm tháng này Trần Độ có dịp gặp gỡ Chủ tịch Hồ Chí Minh, sát cánh kề vai cùng những tướng lĩnh cao cấp nhất trong quân đội: Võ Nguyên Giáp, Nguyễn Chí Thanh, Lê Trọng Tấn, Hoàng Sâm, Hoàng Cầm, Tạ Xuân Thu, Văn Phác, Mai Chí Thọ…

Cuộc kháng chiến chống Pháp kết thúc. Sau cuộc chiến, công việc xây dựng và củng cố lực lượng quân đội bộn bề, ngoảnh lại, loáng cái đã 10 năm. Trần Độ chưa làm được việc gì đáng kể cho vợ con thì lại có lệnh đi B, vào tận miền đông Nam bộ, nơi có cơ quan trung ương Cục miền Nam.

Ở đây tướng Độ lại có dịp kề vai sát cánh, ăn cùng mâm bát với những cán bộ cao cấp, những tướng lĩnh sáng danh: Nguyễn Văn Linh, Nguyễn Chí Thanh, Nguyễn Thị Định, Lê Trọng Tấn,Hoàng Cầm, Trần Văn Trà, Hoàng Văn Thái, Lê Đức Anh, Văn Phác…

Vai trò của tướng Độ ở trung ương Cục miền nam là không hề nhỏ. Chả thế mà đã có lúc thất bại nặng nề, quân đội đối phương  phải tung tin trên đài phát thanh Sài Gòn rằng tướng Độ đã tử trận! Chúng còn làm giả hình ảnh thi thể tướng Độ nằm chờ khâm liệm in trên báo nhằm trấn an tinh thần binh lính.

Đấy là hình tượng tướng Độ với cương vị Chính ủy mà cuốn sách của nhà văn Võ Bá Cường cung cấp cho bạn đọc.

Cái thông điệp thứ hai không kém phần quan trọng mà cuốn sách giúp bạn đọc nhận biết, đó là Tướng Độ, một nhà nhân văn tầm cỡ!

Vốn có tư chất thông minh, lại được sinh ra trong một gia đình có giáo dục, Trần Độ sớm có điều kiện tiếp thu những tinh hoa văn hóa của nhân loại. Lỗ Tấn, Tào Ngu, Liép Tônxtôi, Vichto Huygô không hề xa lạ với ông. Cho nên khi quân đội lập tờ báo đầu tiên là Vệ quốc đoàn (tiền thân của báo Quân đội nhân dân sau này) thì người được phân công phụ trách, không ai khác là Trần Độ.

 Rồi việc sáng lập Hội Nhà văn Việt Nam cũng không thể thiếu vai trò của ông. Với những tác phẩm, bài viết (thời ở trong Nam lấy bút danh là Cửu Long) đã chứng tỏ Trần Độ là một cây bút văn xuôi chính luận sáng giá. Trần Độ có quan hệ thân thiết với nhiều văn nghệ sĩ nổi tiếng của nước nhà. Không ít người coi Trần Độ là một người anh lớn.

Những trang Võ Bá Cường mô tả Trần Độ sống ấm áp với cấp trên, vị tha với cấp dưới, yêu thương săn sóc cả con ngựa chiến của mình… chứng tỏ trong tâm hồn ông mang những giá trị nhân bản. Những dòng mô tả chuyện đổi tên của Trần Độ cũng rất đáng chú ý. Họ tên đầy đủ của ông là Tạ Ngọc Phách.

Thời kỳ hoạt động bí mật, bán công khai, tổ chức đặt tên cho ông là Độ. Khi ông đến một nơi nhận công tác mới, thấy ông xưng tên như thế thì một đồng chí bảo, nếu tên là Độ thì lấy họ Trần nghe thuận tai hơn. Thế là ông gật, lấy họ Trần. Cái tên Trần Độ có từ đó. Ông thật thà và hay thể tất đến thế, “nghệ sĩ” đến thế nên được sống bên ông, ai ai cũng yên tâm.

Năm 1974, sau chín năm chỉ huy  chiến đấu ở chiến trường miền Nam, Trần Độ ra Bắc nhận quân hàm trung tướng (sau 16 năm đeo hàm thiếu tướng), việc đầu tiên cần làm là ông đi thăm hỏi nhân dân xem ở cái nôi xã hội chủ nghĩa miền Bắc họ sống ra sao.

Cùng thời điểm ấy ông được sang thăm nước Cộng hòa Dân chủ Đức. Ông đã nhận ra rất nhiều điều chưa ổn và không  ổn trong nguyên lý cũng như thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Thế là ông viết một lá thư mà ông gọi là Thư tâm huyết, dài 14 trang, trình bày tất cả những gì ông thấy, ông nghĩ, ông muốn về xây dựng chủ nghĩa xã hội, gửi tới ba lãnh tụ đảng cộng sản: Lê Duẩn, Trường Chinh, Lê Đức Thọ.

Tướng Độ vốn vẫn coi ba người lãnh tụ này như ba người anh lớn của ông nên giọng văn viết thư là cái giọng mềm mại, nhưng ông lại không hề né tránh cả những điều mà ngày ấy nói ra rất khó nghe, thậm chí gặp nguy hiểm.

Chẳng hạn ông nói về những nguy cơ làm suy yếu, làm biến chất đảng; những bất cập trong quản lý của chính quyền nhà nước; sự rỗng không của cái gọi là cơ sở kinh tế chủ nghĩa xã hội; rồi tệ sính thành tích, nói và làm không đi đôi với nhau. Ông còn phát hiện một sự nhầm lẫn khái niệm trong lý luận của Stalin và dự báo những hậu quả của nó. Rồi ông kiến nghị, hiến những giải pháp.

Giải pháp đáng chú ý nhất là ông đề nghị mời những nước có nền kinh tế phát triển vào trong nước hợp tác đầu tư, không kể đó là nước XHCN hay TBCN… bây giờ thì chúng ta đang làm đúng như lời “điều trần” của ông cách đây đã 33 năm!

Nhà văn Võ Bá Cường đã công bố nguyên vẹn bức thư ấy ở phần cuối cuốn sách của ông. Chính bức tâm thư của tướng Độ đã giải tỏa bớt cái không khí tương đối tĩnh lặng, bằng phẳng, đều đều trong lối viết cổ điển của Võ Bá Cường.

Bức tâm thư ấy có lửa. Nó làm cho phần cuối cuốn sách sinh động hẳn lên. Nó hé mở cho bạn đọc biết chờ đợi phần tiếp theo của cuốn sách.

Nếu như có tập hai, tôi tin nhà văn Võ Bá Cường sẽ viết về đoạn đời còn lại của tướng Độ, một đoạn đời đầy giông bão. Cái đoạn đời từ lúc ông cởi bỏ quân phục, sang làm trưởng ban Văn hóa – văn nghệ trung ương cho đến phút ông trút hơi thở cuối cùng, trở về với cát bụi.

Thái Bình – Nam Định, ngày 17 và 18/8/2007.

Nhà văn Lê Hoài Nam

"Đảng Cộng Sản nêu khẩu hiệu đoàn kết toàn dân nhưng trên thực tế hành động thì không. Đối với những người Việt còn ở nước ngoài thì ai cũng như là kẻ địch, còn trong nước đối với trí thức không tin cậy, đối với tôn giáo thì cũng nhiều nghi ngờ. Chứ nếu thực lòng đoàn kết toàn dân thì sẽ tạo nên một sức mạnh ghê gớm lắm." - Trần Độ

Hai tháng trước khi qua đời, tướng Trần Độ đã dành cho đài BBC Luân Đôn một cuộc phỏng vấn dài, trong đó ông kể lại cuộc đời hoạt động của ông cũng như những băn khoăn suy nghĩ về Đảng Cộng Sản và những mong ước cho đất nước.

Links:

	Hương Ly phỏng vấn Tướng Trần Độ (06/2002) - Phần 1

	Hương Ly phỏng vấn Tướng Trần Độ (06/2002) - Phần 2

	Hương Ly phỏng vấn Tướng Trần Độ (06/2002) - Phần 3

(theo BBC)

*****