Mậu Thân (1968) là sự kiện bước ngoặt trong Chiến tranh Việt Nam. Liên quan đến sự kiện này, bên cạnh những tranh luận về thắng- thua, thảm sát... có hay không một 'hiệp định ngừng bắn' dịp Tết cũng là một đề tài còn gây tranh cãi trên nhiều diễn đàn.
Trên thực tế, không hề tồn tại một hiệp định như vậy, song tài liệu của các bên cho thấy đã có những tuyên bố ngừng bắn đơn phương. Hãy điểm qua sự hình thành và nội dung chính của các tuyên bố này theo trình tự thời gian:
A. Nội dung 'Hiệp định'
- 19/10/67: Hà Nội tuyên bố sẽ ngừng bắn 7 ngày tết Mậu Thân từ 1am ngày 27/1/68 đến 1am ngày 3/2/68 [1][2][7].
- 17/11/67: Mặt trận Giải phóng Miền Nam tuyên bố trên Đài Giải phóng ngừng bắn "Bảy ngày nhân dịp tết Nguyên Đán, từ 0 giờ ngày 27 tháng Một năm 1968 giờ Đông Dương (hoặc ngày 28 tháng 12 âm lịch) - tức là 1 giờ ngày 27 tháng Một năm 1968 giờ Sài Gòn đến 0 giờ ngày 3 tháng 2 năm 1968 giờ Đông Dương (hoặc ngày mùng Năm tết Âm Lịch) tức là 1 giờ ngày 3 tháng 2 năm 1968 giờ Sài Gòn"; kèm theo đó là mệnh lệnh công khai cho Quân Giải phóng về việc tôn trọng lệnh ngừng bắn này. Bản tin được phát lại bằng tiếng Anh trên Đài Giải phóng ngày 18/11/67 [3].
- 22/11/67: Phó Đại sứ Locke thảo luận với Tổng thống Thiệu về các phương án ngừng bắn dịp Tết Mậu Thân, từ 48 đến 96 tiếng. Nhưng Mỹ muốn rút ngắn về phương án 48 tiếng [4].
- 16/12/67: Sài Gòn chính thức công bố sẽ ngừng bắn dịp tết Mậu Thân 48 tiếng [5].
- 18/12/67: Westmoreland đề xuất giảm ngừng bắn xuống 36 tiếng tới giới chức Mỹ với lý giải như sau: "... ngừng bắn càng dài sẽ gây thiệt hại hơn cho chúng ta và đồng minh về sinh lực, vật chất và kể cả việc phải kéo dài chiến tranh. Có thể chắc chắn rằng bất kể ngừng bắn kéo dài bao lâu cũng sẽ không có bất kỳ tác động xoa dịu nào tới đối phương. Thêm 12 tiếng (thành 48 tiếng) sẽ không thêm cho người Việt Nam bất kỳ thứ gì về mặt an toàn hoặc trì hoãn từ phía cộng sản. Thêm 12 tiếng dường như chỉ phục vụ mục đích của kẻ thù, mà đổi lại chúng ta chẳng được gì"[6].
- 21/1/68: Chính quyền và Sài Gòn, Nhà Trắng và đồng minh công khai quyết định rút ngắn thời gian ngừng bắn xuống 36 tiếng, bắt đầu từ 6pm ngày 29/1/68 đến 6am 31/1/68. Theo hãng tin AP (trong cùng bản tin), "Mỹ không có ý định kéo dài sự trì hoãn ném bom Bắc Việt Nam" [7].
- 25/1/68: Đại sứ Bunker và Westmoreland thuyết phục Tổng thống Thiệu không áp dụng ngừng bắn từ Vùng chiến thuật I (5 tỉnh phía Bắc Việt Nam Cộng hoà) đến phía Nam thành phố Vinh. Thiệu đồng ý nhưng thoả thuận sẽ giữ kín quyết định này và sẽ chỉ công bố vào trưa ngày 29/1/68 (vài tiếng trước khi ngừng bắn bắt đầu có hiệu lực) [8].
- 27/1/68: Quân Giải phóng công bố ngừng bắn bắt đầu có hiệu lực như thông báo của họ trước đó (từ 27/1 đến 3/2) [8].
- 29/1/68: Phía Mỹ chờ đợi Sài Gòn công bố huỷ ngừng bắn như đã thoả thuận với Tổng thống Thiệu ngày 25/1, nhưng đã thất vọng: cơ quan báo chí của Chính phủ Việt Nam Cộng hoà đã đóng cửa. Tướng Westmoreland thuật lại: "Sự thiếu nhiệt tình của một bộ phận chính quyền (Việt Nam Cộng hoà) là sốc và đáng thất vọng, chỉ ra tâm lý gần như phởn phơ đã bao trùm người Việt dịp Tết. Với thái độ nghiêm trọng, tôi gọi tướng Viên nhiều lần hôm đó để có được sự khẳng định của ông ta về việc các lực lượng quân sự sẽ được báo động. Tôi đã giải thích với Đại sứ Bunker rằng chúng ta không có lựa chọn nào khác ngoài việc đơn phương công bố huỷ ngừng bắn tại khu vực phía Bắc. Chiều muộn hôm đó, Barry Zorthian (Trưởng văn phòng thông tin đối ngoại Đại sứ quán Mỹ) đã làm việc đó trong một cuộc họp báo" [8][9]. Cùng ngày Bộ Ngoại giao Việt Nam Cộng hoà cũng ra tuyên bố huỷ ngừng bắn tại từ Vùng 1 chiến thuật đến phía Nam thành phố Vinh [10].
- 30/1/68: Khoảng 10am, Tổng thống Thiệu tuyên bố huỷ bỏ ngừng bắn trên toàn lãnh thổ (sau cuộc tấn công sớm của Quân Giải phóng tại Quân khu 5) [1][11].
Đến đây ngừng bắn Tết Mậu Thân đã chính thức chấm dứt sự tồn tại. (Các diễn tiến liên quan đến những tuyên bố ngừng bắn đơn phương nói trên về cơ bản phù hợp với thông tin chính thức từ Hà Nội trên báo Quân đội nhân dân ngày 31/1/68 [12]).
B. Về ý định thi hành ngừng bắn của các bên
Theo Smith & Williams, dẫn lời Trần Bạch Đằng (nguyên Bí thư phân khu 6 nội thành Sài Gòn) và Phạm Chánh Trực (nguyên Bí thư Thành Đoàn) từ cuốn Mậu Thân Sài Gòn (?), kế hoạch ban đầu của Quân Giải phóng dự kiến sẽ bắt đầu từ chiều ngày 4/2/68 với việc tập hợp thanh niên tổ chức lễ hội Quang Trung tại công viên Tao Đàn, sau đó kết hợp với các lực lượng nội đô phát động Tổng tiến công- tổng khởi nghĩa [14]. Như vậy, kế hoạch ban đầu này là phù hợp với tuyên bố ngừng bắn đơn phương của Quân Giải phóng (dự kiến kết thúc ngày 3/2). Tuy nhiên, kế hoạch này đã bị thay đổi.
Có nhiều suy đoán về nguyên nhân của việc Hà Nội đổi kế hoạch: làm đối phương bất ngờ về tình báo; đề phòng đối phương chủ động hơn khi Mỹ và Sài Gòn rút ngắn thời gian ngừng bắn; hoặc qua các điệp viên đã biết được bí mật giữa Mỹ và Thiệu sẽ đơn phương huỷ ngừng bắn vào ngày 29/1. Giờ tiến công dự kiến của Quân Giải phóng rạng sáng 31/1, chắc chắn sẽ 'vi phạm' tuyên bố ngừng bắn của Sài Gòn khoảng vài tiếng (dự kiến kết thúc vào 6am). Ngày Hà Nội quyết định đổi ngày tiến công có lẽ đã diễn ra từ khoảng 21/1 [14], cũng là ngày Sài Gòn tuyên bố ngừng bắn chỉ còn 36 tiếng.
Về phía Mỹ, Westmoreland không muốn có bất kỳ một lệnh ngừng bắn nào cả do nhận thấy những hoạt động bất thường của đối phương. Vì vậy, toàn bộ lực lượng Mỹ và đồng minh đã được báo động sát Tết. Mỹ cũng chính là bên đầu tiên đơn phương sốt ruột công bố huỷ ngưng bắn vào chiều 29/1 (khi tổng tiến công chưa bắt đầu).
Về phía Việt Nam Cộng hoà, trong khi Hà Nội và Mỹ luôn chủ động lèo lái ngừng bắn có lợi cho mình thì chỉ có Sài Gòn là 'ngây thơ' nhất. Bất chấp việc Mỹ liên tục cảnh báo, việc tối đa Sài Gòn đã làm là duy trì 50% quân số, và cho một nửa còn lại... nghỉ Tết. Trong khi đó việc tối thiểu Westmoreland yêu cầu là cùng tuyên bố huỷ ngừng bắn (một phần) vào ngày 29/1 cũng không được Sài Gòn thực hiện [14]. Vì lẽ đó, hầu hết quân nhân công chức Sài Gòn nhiều năm sau vẫn còn bất ngờ về sự kiện Mậu Thân và đổ lỗi cho Việt Cộng đã phá bỏ ngừng bắn.
Các sự kiện chính sau khi Mỹ và Sài Gòn tuyên bố huỷ ngừng bắn (một phần) từ chiều 29/1:
- Rạng sáng 30/1/1968 (mồng Một Tết miền Nam): Quân khu 5 Quân Giải phóng do 'nhầm lẫn' thời gian đã nổ súng trước tại một số tỉnh thuộc các vùng chiến thuật I và II. Việc nhầm lẫn này được cho là do miền Bắc vừa đổi lịch. Theo đó, tết miền Bắc sẽ sớm hơn miền Nam một ngày [13].
- Rạng sáng 31/1/1968 (mồng Hai Tết miền Nam): Tổng tiến công diễn ra trên toàn miền Nam.
-----
Tài liệu tham khảo (nguồn Internet):
[1] James J. Wirtz. The Tet Offensive: Intelligence Failure in War. Trang 72, 218-219.
[2] Leon Rodriguez. Bring our baby home. Trang 36.
[3] http://www.vietnam.ttu.edu/virtualarchive/items.php…. (Lưu trữ gỡ băng của Douglas Pike).
[4] https://history.state.gov/historicaldoc…/frus1964-68v05/d412. (Điện văn Phó đại sứ Locke gửi Bộ Ngoại giao Mỹ ngày 22/11/1968).
[5] The University Daily. Saigon government schedules cease-fire. (Báo ngày 17/12/1967, dẫn nguồn tin AP).
[6] https://history.state.gov/historicaldocu…/frus1964-68v06/d21. (Bản ghi nhớ Chủ tịch hội đồng tham mưu trưởng liên quân Wheeler gửi Bộ trưởng Quốc phòng Mc Namara ngày 20/1/1968).
[7] Press Republican. Allies slice truce period. (Báo ngày 22/1/1968, dẫn nguồn tin AP).
[8] Elizabeth Jane Errington. The Vietnam war as history. Trang 103-106.
[9] The Cedar Rapid Gazetta. Build-Up; Allies call off truce. (Báo ngày 29/1/1968, dẫn nguồn tin AP).
[10] Embassy of the Republic of Vietnam in Washington DC. In the violation of Tet truce. Trang 15.
[11] The Des Moines Register. City bomb by S. Viet to halt raid. (Báo ngày 30/1/1968).
[12] Quân đội nhân dân. Mỹ và tay sai trắng trợn phá hoại ngày Tết của nhân dân ta. (Báo ngày 31/1/1968).
[14] R. B. Smith, Beryl Williams. Communist Indochina. Trang 134.
[15] Ronnie E. Ford. Tet 1968: Understanding the Surprise. Trang 126.
(CTV GLP)
________________________
Lịch sử Việt Nam qua ảnh MỸ VÀ TAY SAI TRẮNG TRỢN PHÁ HOẠI NGÀY TẾT CỦA NHÂN DÂN TA
Tin VNTTX.- Hôm qua 30.1, người phát ngôn Bộ Ngoại giao nước ta đã ra tuyên bố như sau:
Theo các hãng thông tấn phương Tây, Mỹ đã hủy bỏ hoàn toàn việc ‘’ngưng bắn’’ trong dịp Tết Nguyên Đán 1968. Ngày 29.1.1968, đúng ngày mồng một Tết Nguyên Đán, ở miền Bắc Việt Nam, máy bay Mỹ đã đánh phá nhiều vùng dân cư thuộc nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, bắn tên lửa vào một số địa điển thuộc Từ Liêm và Gia Lâm, ngoại ô thành phố Hà Nội.
Mọi người đều biết rằng ngày 17.1.1967, Mặt trận giải phóng miền Nam Việt Nam đã công bố lệnh ngưng tiến công quân sự bảy ngày nhân dịp Tết Nguyên đán đó nhân dân miền Nam Việt Nam được tổ chức ngày tết của mình và nhân viên ngụy quyền, ngụy quân được về đoàn tụ với gia đình theo đúng phong tục lâu đời của Việt Nam. Hành động nhân đạo và đầy thiện chí đó đã được nhân dân Việt Nam nhiệt liệt hưởng ứng và dư luận tiến bộ thế giới đồng tình rộng rãi. Nhưng đế quốc Mỹ đã tỏ ra rất ngoan cố, từ chỗ chỉ chịu ‘’ngưng bắn’’ hai ngày rồi rút xuống 36 giờ, rồi lại hủy bỏ việc ‘’ngưng bắn’’ ở năm tỉnh của miền Nam Việt Nam và khu vực phía Nam của miền Bắc Việt Nam và cuối cùng, chúng đã đi đến chỗ hủy bỏ hoàn toàn việc ‘’ngưng bắn’’ trong dịp tết Nguyên đán 1968.
Giữa lúc dư luận thế giới và dư luận Mỹ đang sôi nổi đòi đế quốc Mỹ chấm dứt không điều kiện việc ném bom và mọi hành động chiến tranh khác chống nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, thái độ tráo trở bỉ ổi của Mỹ trong vấn đề ngưng bắn nhân dịp Tết là một sự khiêu khích hết sức trắng trợn. Một lần nữa nó vạch trần bản chất hiếu chiến của đế quốc Mỹ và tính chất bịp bợm của những luận điệu ‘’hòa bình thương lượng’’ của chính quyền Giôn-xơn.
Bộ Ngoại giao nước Việt Nam dân chủ cộng hòa cực lực tố cáo thủ đoạn lật lọng nói trên của đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai, và nghiêm khắc lên án chúng đã chà đạp lên phong tục tập quán của nhân dân Việt Nam.
Dù đế quốc Mỹ giở bất cứ thủ đoạn gì, chúng cũng không thể nào cứu ván được sự thất bại đã rõ ràng của chúng ở miền Nam Việt Nam. Nhân dân Việt Nam hiểu rằng muốn sống yên vui trong hòa bình thật sự thì trước hết cần phải đoàn kết chặt chẽ, chiến đấu kiên quyết, giành độc lập, tự do, tống cổ bọn xâm lược Mỹ ra khỏi đất nước. Nhân dân Việt Nam ở cả hai miền quyết thừa thắng xông lên, giáng cho đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai những đòn trừng phạt đích đáng.
Thông tấn xã Giải phóng vừa phát đi lời tuyên bố ngày 30.1.1968 của Người phát ngôn Bộ chỉ huy các lực lượng vũ trang nhân dân giải phóng miền Nam Việt Nam, toàn văn như sau:
‘’Vì tinh thần nhân đạo và tôn trọng phong tục truyền thống của nhân dân, Đoàn chủ tịch Ủy ban trung ương Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam đã quyết định ra lệnh ngưng tiến công quân sự bảy ngày trong dịp Tết Nguyên đán, Mỹ và ngụy quyền Thiệu-Kỳ ngoan cố, gian xảo, khi thì rêu rao không chịu thi hành lệnh ngưng bắn, khi thì nói chỉ thi hành 48 giờ rồi rút xuống 36 giờ. Chiều 29.1.1968 chúng lại đột nhiên tung tin hủy bỏ việc ngưng bắn ở năm tỉnh thuộc vùng chiến thuật 1 và sau đó lại tuyên bố hủy bỏ hoàn toàn việc ngưng bắn ở khắp miền Nam. Quyết định này của Mỹ, ngụy còn kèm theo hàng loạt hành động của chúng phá hoại lệnh ngưng tiến công quân sự của Ủy ban trung ương Mặt trận dân tộc giải phóng.
Như vậy là Mỹ và ngụy quyền đã coi rẻ quyền lợi, tính mạng của sĩ quan binh sĩ ngụy, và chư hầu, đã chà đạp lên phong tục cổ truyền của nhân dân, đã cố tình gây tội ác đối với nhân dân.
Tin VNTTX.- Hôm qua 30.1, người phát ngôn Bộ Ngoại giao nước ta đã ra tuyên bố như sau:
Theo các hãng thông tấn phương Tây, Mỹ đã hủy bỏ hoàn toàn việc ‘’ngưng bắn’’ trong dịp Tết Nguyên Đán 1968. Ngày 29.1.1968, đúng ngày mồng một Tết Nguyên Đán, ở miền Bắc Việt Nam, máy bay Mỹ đã đánh phá nhiều vùng dân cư thuộc nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, bắn tên lửa vào một số địa điển thuộc Từ Liêm và Gia Lâm, ngoại ô thành phố Hà Nội.
Mọi người đều biết rằng ngày 17.1.1967, Mặt trận giải phóng miền Nam Việt Nam đã công bố lệnh ngưng tiến công quân sự bảy ngày nhân dịp Tết Nguyên đán đó nhân dân miền Nam Việt Nam được tổ chức ngày tết của mình và nhân viên ngụy quyền, ngụy quân được về đoàn tụ với gia đình theo đúng phong tục lâu đời của Việt Nam. Hành động nhân đạo và đầy thiện chí đó đã được nhân dân Việt Nam nhiệt liệt hưởng ứng và dư luận tiến bộ thế giới đồng tình rộng rãi. Nhưng đế quốc Mỹ đã tỏ ra rất ngoan cố, từ chỗ chỉ chịu ‘’ngưng bắn’’ hai ngày rồi rút xuống 36 giờ, rồi lại hủy bỏ việc ‘’ngưng bắn’’ ở năm tỉnh của miền Nam Việt Nam và khu vực phía Nam của miền Bắc Việt Nam và cuối cùng, chúng đã đi đến chỗ hủy bỏ hoàn toàn việc ‘’ngưng bắn’’ trong dịp tết Nguyên đán 1968.
Giữa lúc dư luận thế giới và dư luận Mỹ đang sôi nổi đòi đế quốc Mỹ chấm dứt không điều kiện việc ném bom và mọi hành động chiến tranh khác chống nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, thái độ tráo trở bỉ ổi của Mỹ trong vấn đề ngưng bắn nhân dịp Tết là một sự khiêu khích hết sức trắng trợn. Một lần nữa nó vạch trần bản chất hiếu chiến của đế quốc Mỹ và tính chất bịp bợm của những luận điệu ‘’hòa bình thương lượng’’ của chính quyền Giôn-xơn.
Bộ Ngoại giao nước Việt Nam dân chủ cộng hòa cực lực tố cáo thủ đoạn lật lọng nói trên của đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai, và nghiêm khắc lên án chúng đã chà đạp lên phong tục tập quán của nhân dân Việt Nam.
Dù đế quốc Mỹ giở bất cứ thủ đoạn gì, chúng cũng không thể nào cứu ván được sự thất bại đã rõ ràng của chúng ở miền Nam Việt Nam. Nhân dân Việt Nam hiểu rằng muốn sống yên vui trong hòa bình thật sự thì trước hết cần phải đoàn kết chặt chẽ, chiến đấu kiên quyết, giành độc lập, tự do, tống cổ bọn xâm lược Mỹ ra khỏi đất nước. Nhân dân Việt Nam ở cả hai miền quyết thừa thắng xông lên, giáng cho đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai những đòn trừng phạt đích đáng.
Thông tấn xã Giải phóng vừa phát đi lời tuyên bố ngày 30.1.1968 của Người phát ngôn Bộ chỉ huy các lực lượng vũ trang nhân dân giải phóng miền Nam Việt Nam, toàn văn như sau:
‘’Vì tinh thần nhân đạo và tôn trọng phong tục truyền thống của nhân dân, Đoàn chủ tịch Ủy ban trung ương Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam đã quyết định ra lệnh ngưng tiến công quân sự bảy ngày trong dịp Tết Nguyên đán, Mỹ và ngụy quyền Thiệu-Kỳ ngoan cố, gian xảo, khi thì rêu rao không chịu thi hành lệnh ngưng bắn, khi thì nói chỉ thi hành 48 giờ rồi rút xuống 36 giờ. Chiều 29.1.1968 chúng lại đột nhiên tung tin hủy bỏ việc ngưng bắn ở năm tỉnh thuộc vùng chiến thuật 1 và sau đó lại tuyên bố hủy bỏ hoàn toàn việc ngưng bắn ở khắp miền Nam. Quyết định này của Mỹ, ngụy còn kèm theo hàng loạt hành động của chúng phá hoại lệnh ngưng tiến công quân sự của Ủy ban trung ương Mặt trận dân tộc giải phóng.
Như vậy là Mỹ và ngụy quyền đã coi rẻ quyền lợi, tính mạng của sĩ quan binh sĩ ngụy, và chư hầu, đã chà đạp lên phong tục cổ truyền của nhân dân, đã cố tình gây tội ác đối với nhân dân.
