Chiếc dương vật chọc
chọc và âm vật. Đó là màn diễn bắt buộc hàng năm ở khu vực hòn đảo này.
Dân bảo: phải chọc như vậy, để bà hết ngứa. Nếu không chọc chọc thế, bà
ngứa thì bà nổi tam bành, là cả năm thất bát đấy.
 |
| Hình dương vật |
 |
| Hình âm vật |
Tư liệu của nhà nghiên
cứu văn hóa dân gian Nguyễn Man Nhiên. Đã đi trên trang của nữ sĩ Gió O
từ năm 2011 (trước đó, bác Nhiên có cho đăng tải lẻ ở những nơi khác).
Lúc nào rảnh, tôi sẽ dẫn tư liệu của người Pháp và người Nhật.
Đại khái, tạm xem và đọc ở dưới.
---
© gio-o.com 2011
sưu khảo
Ngoài
những lệ cúng chung như các nghề biển khác, ngư dân đảo Hòn Đỏ (thuộc
tỉnh Khánh Hòa) còn có tục thờ cúng Lỗ Lường, tương tự tục thờ sinh thực
khí - một
biểu hiện của tín ngưỡng phồn thực từng tồn tại trong nền văn minh Việt
cổ cũng như trong nhiều nền văn minh cổ đại ở vùng Đông Nam Á.
1. Ở
Khánh Hòa cách đây hàng trăm năm, nghề lưới đăng xuất hiện cùng bước
chân di cư của các ngư dân gốc Bình Định, với các làng chài tiên khởi ở
Đầm Môn, Khải Lương nằm trong vịnh Vân Phong, làng Bích Đầm ở phía đông
nam đảo Hòn Tre thuộc vịnh Nha Trang và thôn Phường Củi bên ngư cảng Bến
Cá sầm uất một thời.
Thời
bấy giờ ngư dân dùng thuyền nan, chạy buồm, lưới đan bằng xơ dừa hoặc
sợi mấu trên rừng, nghề hạ bạc đầy cực nhọc, nguy hiểm. Trong lúc hành
nghề giữa biển khơi bao la hoặc trên các gành đảo xa xôi, ngư dân như
những sinh linh nhỏ bé chỉ biết cầu xin chư vị “Thần linh biển cả” phù
hộ cho được trúng mùa nhiều cá, bình yên khỏe mạnh, tai qua nạn khỏi.
Nghề
lưới đăng làm theo mùa vụ (mỗi năm chỉ làm một mùa 5 hoặc 6 tháng), hơn
nữa do giăng lưới tại sở đầm cố định (chờ cá đến với lưới chứ không
phải dùng lưới đi tìm cá), không thể đang giữa mùa di chuyển đến nơi
khác (vì đầm nào cũng có chủ) nên tính may rủi là rất lớn. Nếu lâu ngày
không đạt năng suất đánh bắt, “biển đói” người cũng đói, không có tiền
đóng thuế, trả công thợ bạn... vì thế ngư dân đặt hết hy vọng vào việc
thờ phụng, cúng kiến thần linh từ lúc dọn nghề đến ngày mãn mùa cá.
Nhiều
đầm đăng trong tỉnh Khánh Hoà trước đây có tục thờ cúng một số khe đá
tự nhiên gọi là Lỗ Lường gần nơi kết gang lưới. Tục này có lẽ chịu ảnh
hưởng từ tục thờ linga - yoni (sinh thực khí nam nữ), một biểu tượng phổ
biến trong các công trình kiến trúc tôn giáo của người Chăm xưa trên
dải đất miền Trung.
Vùng
Vạn Ninh, Ninh Hoà xưa có câu tục ngữ: “Gió Tu Hoa, cọp Ổ Gà, ma Hòn
Lớn”. Theo các bô lão kể lại, đảo Hòn Lớn nằm trong vịnh Vân Phong ngày
xưa nổi tiếng có nhiều “ma Hời” quấy phá, do đó ngư dân lưới đăng có lệ
thờ cúng Lỗ Lường từ khi bắt đầu khai thác đầm đăng Bãi Dầm.
Cũng
theo lời các lão ngư kể lại, trên đảo Hòn Nhàn ngoài khơi vùng Bãi Dài
thuộc hải phận Cam Ranh, ngày xưa thường xảy ra nhiều hiện tượng ma quái
dị thường nên ngư dân lưới đăng hành nghề tại đảo này cũng có lệ thờ
cúng Lỗ Lường.
Sau
này do cá ít, lại ngại vào sát bờ, nên nhiều đầm đăng đã bị bỏ hoang
không còn khai thác. Mặt khác, nghề lưới đăng được tổ chức thành tập
đoàn rồi hợp tác xã với các thế hệ ngư phủ mới, việc cúng kiếng theo cổ
lệ chỉ còn thực hiện đơn giản. Riêng có sở đầm Hòn Đỏ là còn duy trì lễ
tục độc đáo này cho đến ngày nay.
2. Hòn
Đỏ, thuộc xã Ninh Phước, là một đảo nhỏ nằm ở phía đông bắc bán đảo Hòn
Hèo, ngoài khơi thị xã Ninh Hòa, cách đất liền - Nhà máy đóng tàu
Huyndai Vinashin và bờ biển thôn Mỹ Giang - khoảng 10 km, chừng 1 giờ đi
đò. Người dân địa phương nói rằng, sở dĩ đảo có tên Hòn Đỏ vì vào đầu
mỗi sáng sớm hoặc lúc chiều tà, các khối đá trên đảo thường chuyển từ
màu vàng nhạt sang màu đỏ sậm. Đây là một hòn đảo xinh đẹp với những bãi
cát trắng hoang sơ, những gành đá thiên tạo muôn màu muôn vẻ, những
giếng trữ nước ngọt tự nhiên, những ngôi miễu thờ và những câu chuyện
linh thiêng, huyền bí gắn liền với nghề lưới đăng truyền thống.
Đảo Hòn Đỏ ngoài khơi hải phận Ninh Hòa (Khánh Hòa),
nơi ngư dân lưới đăng có tục thờ cúng Lỗ Lường.
Phía
bắc và phía đông đảo là vịnh nước sâu, có nhiều gành đá cao lớn, mang
nhiều hình thù, màu sắc thật kỳ vĩ. Phía nam đảo là một mũi đá rất đẹp,
có tên là mũi Chầm Vọng. Bên trong mũi Chầm Vọng là một trảng đất nhỏ,
tại đây có một hốc đá lớn hình chiếc máng chứa đầy nước ngọt vào mùa
mưa, gọi là Giếng Máng. Từ mũi Chầm Vọng đi về hướng tây khoảng 1 cây số
sẽ gặp một bãi cát rộng tên là Bãi Trường, nước biển trong xanh, phẳng
lặng. Tại đây có miễu Hội Đồng và hai cái miễu nhỏ thờ Các Bác, ngư dân
quen gọi là miễu Cô, miễu Cậu. Phía sau miễu có đường mòn dẫn lên vại
thờ Bà Chúa Đảo trên đỉnh núi. Ở hướng đông nam đảo có bãi và gành thấp
dần, là nơi đóng lưới đăng của HTX nghề cá Mỹ Giang, đầm đăng duy nhất
của thị xã Ninh Hòa.
Phía nam đảo là một mũi đá rất đẹp,
có tên mũi Chầm Vọng.
Tại Bãi Trường ở hướng tây nam đảo có
miễu Hội Đồng và hai cái miễu nhỏ thờ Các Bác,
ngư dân quen gọi là miễu Cô, miễu Cậu.
Trên
gành từ chỗ móc gang lưới men theo triền núi nghiêng xuống về hướng Tây
chừng 80 mét đến một cái hang đá nhỏ, miệng hang rộng trên 2 mét, cao
gần 1 mét, sâu hơn 3 mét, ở độ cao cách mặt biển khoảng 15 mét. Đáy hang
là một tảng đá thật to, với một kẽ nứt ở giữa giống hình âm vật của
người phụ nữ. Thực ra nếu nhìn kỹ, đây không phải là khe đá bị nứt mà là
sự sắp xếp tự nhiên của hai khối đá nằm liền kề nhau tạo thành khe
rãnh. Hai đầu khe rãnh hẹp khít rồi mở rộng dần ở giữa, nơi rộng nhất cỡ
chừng một gang tay. Nếu đứng cách xa khoảng vài ba mét nhìn vào hang,
không cần phải là người giàu tưởng tượng ta cũng thấy rõ ràng đây là
hình tượng một bộ phận sinh dục nữ đầy đặn, tròn trịa và thật cân đối,
quả là một tuyệt tác của Tạo Hóa!
Đã
bao đời nay, ngư dân lưới đăng trên đảo xem tảng đá có khe nứt nói trên
là hiện thân bộ phận kín của thần linh mà họ gọi trại đi một cách tôn
kính là Lỗ Lường, còn cái hang có tảng đá đặc biệt này gọi là hang Lỗ
Lường.
Hướng đông nam đảo là nơi đóng lưới đăng
của sở đầm Hòn Đỏ. Trên gành, gần nơi
móc gang lưới đăng có hang Lỗ Lường.
Cạnh đó có miễu Bà Lường là nơi thờ cúng của ngư dân.
Đáy hang là tảng đá lớn với khe nứt ở giữa
giống hình âm vật của người phụ nữ,
ngư dân gọi trại đi một cách tôn kính là Lỗ Lường.
Ngày
xưa, ngư dân dùng vôi trắng bôi quanh khoảng khe rộng. Ngày nay, ngư
dân dùng sơn đỏ bôi lên và viền màu vàng xung quanh như muốn tô điểm cho
rõ ràng hơn. Phía trên bờ mô cao nhất của tảng đá có một bệ thờ nhỏ
bằng xi măng. Bên cạnh bệ thờ là 5 thanh gỗ tròn to bằng bắp tay, dài từ
2 đến 3 tấc, sơn đỏ, tạc hình dương vật - ngư dân gọi trại là “bộ đồ”.
Trước đây các thanh này được thờ trong miễu Bà Lường, khi hành lễ mới
thỉnh ra hang Lỗ Lường. Ngày nay, các thanh này được đặt luôn tại bệ thờ
trong hang để tiện cúng tế. Điều đáng chú ý là 5 “bộ đồ” được đẽo gọt
theo những kiểu dáng và kích cỡ khác nhau, dường như để những người đến
cúng tùy theo tuổi tác mà chọn lựa cho phù hợp.
Bên cạnh bệ thờ trong hang
là 5 thanh gỗ tạc hình dương vật -
còn gọi là “bộ đồ” - dùng vào việc cúng lễ.
Cách
hang Lỗ Lường khoảng chục mét có miễu Bà Lường. Miễu nằm trên gành đá
cách mặt biển khoảng 20 mét, ngay trước mặt đầm đăng. Nguyên trước đây
ngư dân dựng miễu bằng ván gỗ, mái lợp tôn, trong miễu có thờ chân dung
Bà Lường vẽ trên tấm vải trắng, hai bên có ghi tước hiệu bằng chữ Hán:
Nương Nương Chi Thần và Chúa Xứ Long Thần. Do lâu ngày bị hư hỏng đổ
nát, năm 1989 ngư dân Hòn Đỏ trùng tu lại miễu bằng vật liệu bền chắc,
quét vôi, mái lợp ngói, bên trong có xây bệ thờ. Đến năm 2005, ngư dân
làm lễ thỉnh tượng Bà bằng gốm sứ và cặp ngựa hồng đứng chầu hai bên về
đặt trong miễu để thờ thay cho hình vẽ.
Hàng
trăm năm qua, ngư dân lưới đăng sở đầm Hòn Đỏ thờ cúng Bà Lường tại
miễu và hang Lỗ Lường, vì “lệ xưa ông bà” để lại và cũng vì lòng tin
tưởng tuyệt đối vào sự linh ứng sau những buổi lễ cầu ngư. Theo lời các
cụ cao niên kể lại, trước đây vào những ngày “biển đói” không đánh được
cá, người đại diện đầm đăng hoặc ông Chèo dọc phải khăn áo chỉnh tề vào
hang cúng bánh trái, chè xôi rồi cầm “bộ đồ” chọt vào khe Bà Lường 3
cái. Nhiều lần sau nghi thức này, dân đã đánh được cá.
Tượng Bà Lường bằng gốm sứ thờ trong miễu.
Ngày
nay, vào những dịp cúng Xuân và cúng Thu ở đình làng Mỹ Giang, sau khi
cúng ở đình xong, Ban tế lễ và bà con ngư dân lên thuyền ra đảo, mang
theo lễ vật cúng tại miễu Hội Đồng, miễu Các Bác, miễu Bà Lường và hang
Lỗ Lường. Sau khi cúng ở miễu xong, người chủ tế ra hang Lỗ Lường van
vái, khấn nguyện rồi kính cẩn dùng thanh dương vật chọt vào khe Bà Lường
9 cái. Đây là động tác nghi lễ tượng trưng cho sự giao phối, dâng hiến
để Bà vui lòng, thoả mãn, ban cho ngư dân ước nguyện “biển no”, trúng
mùa nhiều cá.
Tháng
Giêng âm lịch khi mới ra quân xuống lưới cũng như đến ngày mãn mùa cá,
sở đầm đăng đều làm lễ cúng Bà. Ngày xưa họ làm gà quay hoặc gỏi cá,
cúng xong để nguyên lễ vật tại hang. Ngày nay họ cúng heo, gà, cá, hoa
quả, bánh trái các loại... Cúng xong, ngư dân thụ lộc tại chỗ và có thể
mang về, không kiêng kỵ như xưa.
Những ngày “biển đói”,
người đại diện đầm đăng hoặc ông Chèo dọc
đến hang Lỗ Lường van vái cầu xin.
Khấn vái xong, ông Chèo dọc cầm “bộ đồ”
chọt vào khe Lỗ Lường 9 cái,
tượng trưng động tác giao phối.
HẠNH NGUYÊN - NGUYỄN MAN NHIÊN
Theo: Giaovn
