Nếu như trước đây các nước Tây Âu đứng về phía ASEAN trong giải pháp cho
vấn đề CPC thì nay đã tích cực tham gia, từ năm 1984 Pháp đã gợi ý tổ
chức cuộc gặp Hun Sen-Sihanouk nhưng không thành do TQ cản phá.
c)
Từ 1982, với những chuyển biến mới trong tình hình quốc tế và sau Đại
hội V của Đảng, chính sách của ta về CPC cũng từng bước điều chỉnh.
Ngày 6/7/1982, Hội nghị 3 Ngoại trưởng VN, Lào CPC họp ở Vientiane tuyên
bố đơn phương rút một bộ phận quân đội VN ở CPC. Ngày 1 8/9/1982, lần
đầu tiên Hun Sen tuyên bố: nếu những người trong hàng ngũ Pol Pot tuyên
bố ly khai chúng, tôn trọng Hiến pháp CHND CPC thì sẽ được hưởng quyền
công dân trong bầu cử theo Hiến pháp qui định và sẽ mời người nước ngoài
quan sát cuộc tổng tuyển cử tự do ở CPC.
Trong lúc này, ý định
về việc phải rút quân tình nguyện VN ở CPC về nước là một ý định rõ ràng
tuy nhiên việc rút quân đó phải trên cơ sở giữ nguyên trạng ở CPC. Ngày
22/2/1983, Hội nghị cấp cao Đông Dương ở thủ đô Vientiane đã ra tuyên
bố về vấn dề quân tình nguyện VN ở CPC, khẳng định hàng năm, một bộ phận
quân đội VN sẽ rút quân tùy theo sự phát triển của tình hình CPC và
Tuyên bố chung của Hội nghị tăng cường hơn nữa quan hệ đoàn kết đặc biệt
giữa 3 nước, quyết định lập Ủy ban hợp tác kinh tế 3 nước và Hội nghị
Bộ trưởng ngoại giao 3 nước 6 tháng họp một lần là nằm trong Cơ chế tăng
cường hợp tác kinh tế-văn hóa-KHKT giữa 3 nước. Đ/c Lê Duẩn trong hội
đàm cấp cao ba nước đã phát biểu đại ý: chúng ta có SEV lớn ở Đông Âu
còn ở Đông-nam Á, 3 nước chúng ta hình thành một SEV nhỏ .
Tháng
2/1983, BCT Đảng Nhân dân cách mạng (NDCM) CPC ra Nghị quyết đề ra 3 mục
tiêu phấn đấu của cách mạng CPC: xây dựng thực lực cách mạng; làm cho
địch suy tàn; xây dựng đoàn kết VN-CPC, CPC-Lào. Tháng 5/1983, BCT ta ra
Nghị quyết 11 chỉ đạo các ngành, các tỉnh giúp CPC thực hiện 3 mục tiêu
nói trên.
Ngày 3/2/1983, đ/c Nguyễn Cơ Thạch cùng đ/c Lê Đức
Căng (Vụ trưởng Vụ châu Á 2), Trần Như Lịch (thư ký) đến thăm bí mật
CPC. Ngày 4/2/1983, đ/c Thạch làm việc với BCT CPC có mặt: Heng Somrin,
Sai Phuthong, Bouthong, Chao Si, Hun Sen, Chia Soth, Chea Sim. Phía ta
có thêm đ/c Lê Đức Anh và đ/c Ngô Điền.
Đ/c Lê Đức Anh nói: Từ
1979 đến nay, hàng năm, tùy theo sự phát triển của tình hình CPC, sự suy
yếu của địch mà một bộ phận quân đội VN rút bớt. Năm 1983, đề nghị rút
thêm Bộ tư lệnh Quân đoàn, 1 sư đoàn và 5 trung đoàn trực thuộc binh
đoàn. Từ 1981 ta rút không công khai, từ 1982 việc rút đó có kết hợp với
tấn công ngoại giao và đã thu được kết quả tốt. Lần rút này, đề nghị
kết hợp tốt với đấu tranh ngoại giao. TBT Heng Somrin phát biểu tán
thành nhưng đề nghị VN tăng cường giúp quân đội CPC. Việc rút Quân đoàn 4
(Binh đoàn Cửu Long), đợt rút quân lớn nhất cho đến lúc này, được tiến
hành vào tháng 5/1983, kết hợp với tuyên truyền đối ngoại, đã gây tiếng
vang lớn trên thế giới. Cũng lúc này trên chiến trường CPC là bọn Pol
Pot giảm hoạt động quân sự nhưng đẩy mạnh xây dựng chính quyền 2 mặt.
Điển hình là vụ đánh địch “ngầm” ở Siem Reap tháng 5/1983, sai về phương
pháp, phương châm, đánh vào cán bộ CPC. Ban lãnh đạo chuyên gia toàn
CPC đã kiểm điểm và ta đã thi hành kỷ luật: cảnh cáo trong Ban chấp hành
Trung ương Đảng và rút về nước đ/c Bùi San (thường trực Ban Lãnh đạo
Tổng đoàn chuyên gia ở CPC), kỷ luật lưu Đảng và hạ cấp đ/c Hồ Quang Hoá
từ Thiếu tướng xuống Đại tá. Ngày 18-19/10/1983, nhân dự Hội nghị chủ
nhiệm Tổng cục chính trị 3 nước, đ/c Chu Huy Mân và Trần Xuân Bách thay
mặt BCT ta xin lỗi Bộ chính trị CPC về sự kiện Siem Reap và thông báo
quyết định kỷ luật của phía ta.
Ngày 15/6/1984, Đại sứ Ngô Điền gặp TBT Heng Somrin thông báo việc Ngoại
trưởng Pháp Claude Cheysson gửi thư cho Ngoại trưởng Nguyễn Cơ Thạch đề
nghị thu xếp cuộc gặp với Sihanouk nhưng VN không chấp nhận, chỉ có thể
cùng Pháp thu xếp cuộc gặp CHND CPC với Sihanouk. Heng Somrin nói
Sihanouk là kẻ thù trước mắt của CPC và là kẻ thù của 3 nước Đông Dương.
Ngày 24/9/1984, đ/c Lê Đức Anh gặp Bộ chính trị CPC tại Phnom Penh.
Đ/c
Lê Đức Anh phát biểu đại ý: BCT VN hoàn toàn ủng hộ 3 mục tiêu mà BCT
ra nghị quyết tháng 2/1983 nhằm xây dựng lực lượng cách mạng CPC. Qua
thực hiện thấy CPC có nhiều tiến bộ. Cách mạng nước nào là sự nghiệp của
bản thân nhân dân nước đó. Cuối 1978, đầu 1979 do hoàn cảnh rất đặc
biệt của CPC, sự phản bội của chủ nghĩa bành trướng; nhân tố cách mạng,
nhân tố những người cách mạng chân chính CPC bị tàn sát do đó lực lượng
cách mạng VN phải tạo điều kiện cho nhân dân CPC đứng lên xây dựng lại
lực lượng cách mạng, tạo điều kiện cho những người cách mạng chân chính
thoát khỏi bàn tay giết người của Pol Pot.
Do hoàn cảnh đặc biệt
đó, lúc đầu cách mạng CPC phải do 2 lực lượng VN- CPC quyết định nhưng
lực lượng quyết định là cách mạng CPC, không ai có thể làm thay… BCT VN
ủng hộ và sẽ giúp thực hiện 3 mục tiêu. Sau khi thực hiện được 3 mục
tiêu đó, lúc bấy giờ mới tính giải pháp chính trị. Trong khi đẩy mạnh
xây dựng thực lực cách mạng, hiểu bản chất kẻ thù, chúng ta có thể vận
dụng sách lược để phân hoá hàng ngũ kẻ thù, tranh thủ sự đồng tình của
quốc tế đặc biệt sách lược đó phải làm cho cách mạng mạnh lên. Trên tinh
thần đó BCT VN tán thành cuộc gặp gỡ CHND CPC với Sihanouk. Heng Somrin
và Hun Sen phát biểu nhấn ý thúc đẩy để gặp Sihanouk chỉ dể tìm hiểu
chứ chưa phải là để tìm giải pháp.
Cuối tháng 11 đầu tháng
12/1984, Hun Sen đi thăm Thụy Điển và đi thăm Pháp để gặp Sihanouk theo
sự sắp xếp của Ngoại trưởng Pháp Claude Cheysson nhưng cuộc gặp không
thành do TQ phá. Hun Sen chỉ gặp người bà con tên là Hun Yendi có quan
hệ mật thiết với In Tam, nguyên Chủ tịch Quốc hội thời Lon Nol và từ đó
Hun Sen thiết lập được quan hệ với In Tam.
Ngày 4/12/1984, anh
Trần Xuân Bách gặp tay đôi với Heng Somrin và tôi đi dịch. Anh Bách
thông báo Thủ tướng Chan Sy ốm phải điều trị lâu dài ở Liên Xô do đó CPC
nên cử Quyền Thủ tướng. Anh Bách nói Chia Soth và Buthong bận quá nên
để Hun Sen làm Quyền Thủ tướng. Heng Somrin nói Hun Sen có khả năng hơn,
giải quyết việc nhanh hơn còn Chia Soth khi bận việc hay ngang ngạnh và
hay quên. Ít lâu sau đó, Chan Sy chết vì ung thư và Hun Sen trở thành
thủ tướng từ đó.
Năm 1984, ta và CPC tổng kết thành tựu 5 năm kể
từ 1979), CPC rất phấn khởi, tự tin. Cuối năm 1984 đầu 1985, mặc dù rất
gian khổ và chịu nhiều hy sinh, quân đội VN mở chiến dịch mùa khô tấn
công đánh chiếm toàn bộ các căn cứ của cả 3 phái CPC phản động trên toàn
bộ tuyến biên giới CPC-Thái Lan; đánh chiếm đến đâu ta xây dựng công
trình kiên cố, rào lại toàn bộ biên giới và đưa lực lượng CPC chốt giữ –
Lực lượng CPC này có tên gọi là A.3.
Trên cơ sở thắng lợi lớn về quân sự đó, Hội nghị 3 Ngoại trưởng lần thứ
11 tại Phnom Penh 16/8/1985 đã ra tuyên bố nêu nội dung mạnh mẽ nhất về
giải pháp chính trị :
- VN sẽ đơn phương rút hết quân vào năm 1990.
-
CHND CPC sẵn sàng nói chuyện với cá nhân và các nhóm Khmer đối lập
bàn về vấn đề hoà hợp dân tộc trên Cơ sở loại trừ bọn diệt chủng Pol
Pot.
Tuy nhiên, những cố gắng của ta về đàm phán với TQ, đàm phán
về CPC vẫn bế tắc, TQ vẫn giữ đòi hỏi cao về vấn đề CPC. Trước Đại hội
VI, BCT họp ngày 12/6/1986 đã thảo luận và ngày 8/7/1986 đã ra Nghị
quyết 32 về tình hình thế giới và chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà
nước ta, đánh dấu bước ngoặt trong đấu tranh của ta về CPC và quan hệ
với TQ.
Nghị quyết 32 nhận định: “Trong cuộc đấu tranh hiện nay
của nhân dân ta, đế quốc Mỹ là kẻ thù lâu dài và Cơ bản, bá quyền TQ là
kẻ thù trực tiếp và nguy hiểm. Nhưng trong bối cảnh hiện nay, TQ lại là
đối tượng mà Liên Xô, các nước XHCN và lực lượng tiến bộ trên thê giới
đang tranh thủ đồng thời có đấu tranh”… ” Trong 10 năm qua, chúng ta
giành được những thắng lợi lớn trên mặt trận đối ngoại, đồng thời cũng
có một số khuyết điểm và thiếu sót“.
Nghị quyết đề ra nhiệm vụ
đối ngoại trong tình hình mới và chủ trương: “Ta phải chủ động tạo ra
thế ổn định để tập trung vào xây dựng kinh tế“. Nghị quyết nhận định, do
thuận lợi trên thế giới và thắng lợi của cuộc đấu tranh của ta “đang mở
ra khả năng mới cho phép chúng ta chủ động chuyển sang một giai đoạn
đấu tranh mới dưới hình thức cùng tồn tại hòa bình giữa 3 nước Đông
Dương với TQ, với các nước ASEAN, với đế quốc Mỹ, xây dựng Đông-nam Á
thành một khu vực hòa bình, ổn định và hợp tác, tạo điều kiện quốc tế
thuận lợi cho việc xây dựng CNXH và bảo vệ Tổ quốc“. Tình hình CPC đang
có thuận lợi, CPC lớn mạnh và có chỗ dựa là VN, Lào; …”tuy nhiên sự
nghiệp cách mạng CPC phải do nhân dân CPC quyết định“.
Nghị quyết
32 chủ trương: “Để giải quyết hòa bình vấn đề CPC và Đông- nam Á, chúng
ta cần phải đạt được một sự thoả thuận của các bên có liên quan trực
tiếp ở Đông-nam Á, đồng thời chúng ta có thể và cần ra sức lợi dụng mâu
thuẫn giữa bọn đế quốc và bá quyền để đạt một giải pháp có lợi nhất cho 3
nước Đông Dương. Một giải pháp về CPC phải bảo đảm giữ vững thành quả
cách mạng CPC và cách mạng CPC phải tiến lên, tăng cường khối liên minh
giữa 3 nước với nhau và giữa 3 nước với Liên Xô…” ...“Ta cần tranh thủ
Liên Xô ủng hộ một giải pháp về CPC có lợi cho cách mạng 3 nước Đông
Dương. Mặt khác, một giải pháp về CPC mà không tính đến vai trò của TQ
là không phù hợp với tình hình thực tế cuộc đấu tranh ở CPC và trong khu
vực Đông-nam Á. Đồng thời chúng ta phải tính đến thực tế và kinh nghiệm
của ông cha ta. Chúng ta kiên quyết chống chính sách bá quyền của. TQ
đối với ta, đồng thời tranh thủ cùng tồn tại hòa bình với TQ ” ...“ta có
thể vận dụng sách lược linh hoạt với TQ để kéo TQ đi vào một giải pháp
cùng tồn tại hòa bình. Làm được như vậy chúng ta chủ động tạo được thế
mạnh và vững chắc cho cách mạng 3 nước tiếp tục tiến lên.”
2.3 Giai đoạn từ 1986 đến cuối 1989
a) Bối cảnh quốc tế:
Quan
hệ Mỹ-Xô phát triển với cường độ cao, trong 6 năm 1986 – 1990 có tới 7
cuộc gặp cấp cao đi tới một loạt các thoả thuận về giảm chạy đua vũ
trang, thực hiện Hiệp ước INF, hợp tác giải quyết các vấn đề khu vực
(vấn đề Afghanistan, vấn đề CPC, bán đảo Triều Tiên), mở rộng quan hệ
song phương.
Trước tình hình đó, từ 1989 TQ đã bỏ qua các trở
ngại, kể cả vấn đề CPC để bình thường hóa hoàn toàn quan hệ với Liên Xô.
Cuộc gặp cấp cao Xô-Trung tháng 5/1989 đã bình thường hóa hoàn toàn
quan hệ giữa Liên Xô và TQ, và đã cơ bản hoàn chỉnh cục diện quan hệ
từng đôi một giữa 3 nước lớn. Từ sau sự kiện Thiên An Môn, quan hệ giữa
TQ với Mỹ và phương Tây giảm xuống mức thấp nhất kể từ 1979, đặt TQ vào
thế khó khăn. TQ cần nhanh chóng khôi phục quan hệ với Mỹ và phương Tây
để tiếp tục tranh thủ vốn và kỹ thuật cho 4 hiện đại, đồng thời cải
thiện thế chiến lược trong mối quan hệ giữa các nước lớn. Đối với các
nước láng. giềng, TQ cũng gác lại các vấn đề gay cấn, đi vào cải thiện
quan hệ với Ấn Độ, Mông Cổ, VN…. trên cơ sở 5 nguyên tắc cùng tồn tại
hòa bình.
Đầu năm 1988, đàm phán về vấn đề CPC cũng được đẩy mạnh
với một loạt các diễn đàn thương lượng: JIM (Jakarta Informal
Meeting)-1 (7/1988), JIM-2 (2/1989), Hun Sen-Sihanouk (1981- 1989),
Việt-Trung (l-5/1989), Hội nghị Paris (8/1989) và việc VN đơn phương rút
Bộ tư lệnh quân đội và một nửa số quân về nước tháng 5/1988 và đơn
phương rút hết quân khỏi CPC (9/1989) đã làm dư luận quan tâm hơn về
nguy Cơ diệt chủng trở lại CPC.
Nội dung đấu tranh chính trong
thời gian này là vấn đề phân chia quyền lực trong thời gian quá độ, vấn
đề tranh giành vai trò giữa các bên trong việc đi đến giải pháp và vai
trò Liên hợp quốc trong một giải pháp. Về phía chúng ta, chúng ta vừa
đòi giữ nguyên trạng chính quyền, quân đội trong thời kỳ quá độ và dùng
vấn đề diệt chủng để làm còn bài mặc cả về việc giữ nguyên trạng.
Mỹ
từ ủng hộ ASEAN là chính, từ 6/1989 đã chuyển sang chủ động thúc đẩy
giải pháp cho vấn đề CPC (James Baker đưa 3 mục tiêu giải pháp tại
Brunei), đồng thời tính đến quan hệ với VN, Đông Dương “sau CPC”. Tư
tưởng chỉ đạo trong chính sách của Mỹ là tìm cách hạn chế tối đưa vị trí
của Khmer Đỏ và Nhà nước CPC nhưng chấp nhận sự tồn tại của cả 2 lực
lượng này để đối trọng lẫn nhau, đồng thời cố đề cao vai trò Sihanouk và
Son San nhằm tác động vào tình hình CPC. Sự chuyển biến đó của Mỹ diễn
ra trong bối cảnh Liên Xô đang gặp nhiều khó khăn ở Đông Âu và trong
nước, phải tập trung giải quyết vấn đề trong nước, giảm dần cam kết và
buộc phải từng bước rút khỏi các vấn đề khu vực, kể cả VN và Đông Dương.
Trong tình hình mới Mỹ có yêu cầu hạn chế vai trò của Liên Xô, ngăn
chặn ảnh hưởng của TQ ở khu vực để bảo vệ lợi ích của Mỹ; vấn đề CPC đã
chín muồi cho một giải pháp chính trị, nhiều nước tham gia vào giải pháp
đòi hỏi Mỹ phải chủ động nắm vấn đề để có vai trò.
Trước những
khó khăn ngày càng lớn ở trong nước, Liên Xô từng bước giảm cam kết với
VN, CPC và muốn thúc đẩy giải quyết nốt vấn đề khu vực còn tồn tại là
vấn đề CPC, dùng vấn đề này để dàn xếp với Mỹ và TQ. Liên Xô theo đuổi
lập trường về một giải pháp thỏa hiệp, vẫn ủng hộ VN, CPC nhưng chú ý
đến lợi ích của tất cả các bên liên quan và coi trọng vai trò và lợi ích
của TQ.
TQ đứng trước những khó khăn nội bộ gay gắt, mà đỉnh cao
là sự kiện Thiên An Môn 6/1989 làm giảm sút nghiêm trọng quan hệ TQ với
Mỹ và phương Tây. TQ lo ngại quan hệ giữa các nước Đông-nam Á với VN
chuyển theo hướng không có lợi cho TQ; Mỹ và phương Tây lại lên án Khmer
Đỏ; xu hướng đối thoại phát triển. TQ đặc biệt lo ngại thế 2 cực Mỹ-Xô
giải quyết các vấn đề thế giới. Trong vấn đề CPC, tình thế trở nên bất
lợi hơn đối với TQ. Các diễn đàn khu vực (JIM) và giữa các bên CPC, nhất
là giữa Hun Sen-Sihanouk đang phát triển; VN đã rút hết quân khỏi CPC.
TQ có thể mất khả năng kiểm soát vấn đề CPC như trước. TQ thấy cần đi
vào giải pháp chính trị về CPC và sử dụng giải pháp chính trị về CPC
phục vụ lợi ích của TQ khai thông quan hệ với Liên Xô, khôi phục quan hệ
với phương Tây nhằm tranh thủ vốn và kỹ thuật phục vụ cho 4 hiện đại và
phá thế 2 cực Mỹ-Xô, khẳng định vai trò cường quốc của TQ. Vì vậy, một
mặt TQ cản phá đối thoại Hun Sen-Sihanouk, diễn đàn khu vực, gây sự kiện
Trường Sa, sự kiện biên giới Lào-Thái. Mặt khác, dùng vấn đề CPC để mặc
cả với Liên Xô và Mỹ. Từ 2/1989, TQ bỏ qua vấn đề CPC đi vào cấp cao
với Liên Xô và từ 3/1989 đi vào thảo luận trong khuôn khổ các nước lớn ở
LHQ theo hướng giảm cam kết với Khmer Đỏ, cùng Mỹ và phương Tây sử dụng
lực lượng trung gian (Sihanouk-Son San) và tìm cách gạt bỏ hoặc hạn chế
tối đưa vị trí của Nhà nước CPC nhằm tạo thế để TQ hàn gắn quan hệ với
phương Tây vì lợi ích 4 hiện đại hóa. Đối với ta, TQ luôn đặt giá cao:
tháng 10/1982 TQ chỉ đặt điều kiện VN rút quân, thậm chí chỉ cần có lịch
rút quân rõ ràng và rút đợt đầu thì TQ sẽ tiến hành đàm phán để bình
thường hóa quan hệ Việt-Trung. Nhưng tháng 6/1988, sau khi ta rút 1/2 số
quân và đặc biệt sau Tuyên bố 5/4/1989 về việc đơn phương rút hết quân
vào 9/1989, TQ lại đặt điều kiện là VN phải giải quyết hậu quả của việc
đưa quân xâm lược CPC, không phải rút là hết trách nhiệm, đòi lập Chính
phủ liên hiệp 4 bên do Sihanouk đứng đầu, lập quân đội 4 bên ngang nhau.
Trong 2 vòng đàm phán Việt-Trung (tháng 1 và 5/1989), TQ một mực đòi ta
phải giải quyết vấn đề nội bộ CPC “hậu quả của VN xâm lược CPC” rồi mới
bàn việc cải thiện quan hệ 2 nước và tháng 6/1990 đưa kế hoạch 5 bước
nhằm thâu tóm việc giải quyết vấn đề CPC. TQ chỉ chấp nhận đàm phán với
ta sau khi tất cả các đối tượng đã chuyển động, VN đã rút quân từng bước
và trong đàm phán với ta, TQ từ đầu chí cuối giữ một lập trường rất
cứng rắn, không thay đổi – tôi muốn nhấn mạnh không thay đổi - là ta
phải giải quyết vấn đề CPC như điều kiện tiên quyết để cải thiện quan hệ
hai nước, VN phải rút hết quân khỏi CPC và phải chấp nhận một giải pháp
chính trị về CPC theo ý muốn của TQ.
Trong giai đoạn này, các nước ASEAN, nhất là Thái Lan, có bước phát
triển nhanh về kinh tế, từ đó có nhu cầu bảo đảm ổn định để phát triển,
đồng thời đối phó khả năng Xô-Trung, Việt-Trung bình thường hóa quan hệ,
dàn xếp giải pháp CPC không có lợi cho họ. Thủ tướng Thái Chatichai lên
cầm quyền tháng 8/1988 đã đưa ra chính sách biến Đông Dương từ chiến
trường thành thị trường, lập Bán đảo Vàng, bao gồm 3 nước Đông Dương,
Thái Lan, Miến Điện, lấy Thái Lan làm trung tâm để lập một khu vực kinh
tế và thị trường của tư bản Thái Lan. Theo hướng đó, Thái Lan cải thiện
quan hệ với Lào, VN và có quan hệ trên thực tế với Nhà nước CPC. Với
cương vị là nước lớn, Indonesia đại diện cho ASEAN đưa ra dàn xếp giải
pháp với VN, Đông Dương, đưa tới các diễn đàn JIM.
Pháp ra sức
làm trung gian dàn xếp các cuộc gặp Hun Sen-Sihanouk ở Paris (12/1987, 1
và 11/1988, 7/1989) và từ tháng 4/1989 đưa ra vấn đề họp hội nghị quốc
tế về CPC ở Paris để nắm vai trò ở Đông-nam Á.
b) Diễn biến của cuộc đấu tranh:
Có thể chia thành 2 thời đoạn: 1986 đến tháng 5/1988 khi có Nghị quyết 13 Bộ Chính Trị và từ 5/1988 đến đầu 1990.
* Thời đoạn 1986 – 1988: Thời kỳ bắt đầu đàm phán nhưng chỉ mang tính chất thăm dò.
Nghị
quyết 32 của Bộ Chính trị ngày 8/7/1986 nêu vấn đề cần đạt giải pháp
chính trị về vấn đề CPC và đi vào bình thường hóa quan hệ với TQ. Tuy
nhiên việc triển khai Nghị quyết 32 có những khó khăn do phải chuẩn bị
Đại hội VI. Tại Đại hội VI (12/1986) ta đã sửa lời nói đầu của Điều lệ
Đảng nói về TQ, không còn coi Trung.Quốc là kẻ thù. Dịp Đại hội VI, ba
TBT VN, Lào, CPC trao đổi ý kiến và nhất trí cần đi vào bình thường hóa
quan hệ với TQ. Các đ/c Lào tỏ phấn khởi và chủ trương bình thường
hóa.với TQ, đ/c Kaysone [Phomvihan] còn nói: chúng ta có mục tiêu chung
như đàn sếu bay cùng một hướng nhưng có thể có con bay trước, có con bay
sau, ý nói là để Lào bình thường hóa quan hệ với TQ trước rồi Lào thúc
đẩy TQ bình thường hóa quan hệ với VN.
Sau Đại hội Đảng VI, ngày
7/3/1987, BCT họp xem xét đề án đấu tranh ngoại giao do Bộ Ngoại giao
trình, nhận định TQ có hai mặt: vừa tồn tại nhân tố XHCN, vừa có chính
sách bá quyền. Đánh giá về chiến lược TQ đối với Đông Dương, BCT nêu 3
khả năng: một là tiếp tục đối đầu, hai là cùng tồn tại hòa bình; ba là
đi vào hợp tác hữu nghị. Trên tinh thần đó, ta chủ trương tấn công ngoại
giao trên 2 mũi: đề nghị TQ-VN đàm phán bí mật tạo khuôn khổ cho giải
pháp CPC, mặt khác CPC ra tuyên bố về chính sách hoà hợp dân tộc. Ta chủ
trương làm với TQ là quan trọng đồng thời thúc đẩy các diễn đàn khác.
Ở
Bộ Ngoại giao, để triển khai đấu tranh cho một giải pháp chính trị về
CPC, đã tiến hành thành lập CP.87. Đ/c Trần Quang Cơ được phân công chỉ
đạo trực tiếp bộ phận này. Thường trực gồm có các đ/c Đặng Nghiêm Hoành,
Nguyễn Thương, Nguyễn Phượng Vũ, Trần Xuân Mận, Bùi Văn Thanh và Vụ
trưởng một số Vụ trong Bộ; giúp việc có các đ/c Nguyễn Mạnh Hùng, Nguyễn
Ngọc Trường, Nguyễn Duy Hưng, Hồ Xuân Sơn…
Sau cuộc họp 7/3/1987
của BCT, đ/c Lê Đức Thọ đã sang thăm và làm việc với Lào (từ
9-16/3/1987) và cuối tháng 4 cùng với đ/c Lê Đức Anh sang CPC, trong
đoàn có các đ/c Trần Quang Cơ, Trần Xuân Mận. Tiếp theo đó đã tiến hành
họp 2 BCT Việt-Lào (9-10/5/1987) và BCT VN-CPC (12-13/5/1987) để triển
khai việc thúc đẩy giải pháp chính trị về CPC và quan hệ với TQ.
Đến
thời đoạn này, có thể nói rằng vấn đề CPC đang đi vào giải quyết, đàm
phán đã mở ra nhưng mỗi bên đều giữ giá cao, chưa thật sự muốn giải
quyết vấn đề. VN có yêu cầu bức bách là giải quyết vấn đề CPC, bình
thường hóa quan hệ với TQ, phá thế bị bao vây cô lập để tập trung khắc
phục khủng hoảng kinh tế-xã hội trong nước. Trong khi đó, ta có khó khăn
trong việc thuyết phục CPC đi vào đánh và đàm để tiến tới giải pháp
chính trị và việc gợi ý về một Giải pháp Đỏ cũng không làm vừa lòng lãnh
đạo CPC. Ý đồ nhất quán của lãnh đạo CPC là muốn ăn cả bằng một giải
pháp quân sự, coi cả Khmer Đỏ và cả Sihanouk đều là đối thủ nguy hiểm,
chỉ miễn cưỡng tán thành giải pháp chính trị khi ta góp ý kiến. Nội bộ
CPC có rất nhiều tâm tư, lo ngại khi đi vào giải pháp; khi bàn chuẩn bị
đi vào giải pháp 4/1987, Ney Pena, Uỷ viên BCT nói lâu nay CPC làm được
một số việc nhưng với điều kiện có VN bên cạnh, nay quân VN định rút hết
không biết sẽ thế nào. Hun Sen nói: Chúng nó về thì chúng nó sẽ làm
thịt những người tích cực trước hết là chúng ta. Còn Bou Thong và Chia
Soth nói chúng nó sẽ mua chuộc cán bộ với giá rẻ lắm, chỉ cần vài “chỉ”
cũng đánh ngã được khối người. Còn về bạn Lào cũng không ít tâm tư, ngày
20/9/1987, Đại sứ Nguyễn Xuân từ Lào về nói với anh em phụ trách Vụ
Châu Á 2: ý Lào là VN nên rút bài học đừng lập lại sai lầm cũ ở Genève
1954 về CPC; giải pháp phải bảo đảm chắc chắn thành quả cách mạng CPC;
cần tranh thủ Sihanouk để phân hoá hàng ngũ đối phương, nên xem lại
chuyên gia VN ở CPC có áp đặt và thiếu tôn trọng CPC không ? Tuy nhiên,
theo sự gợi ý của ta, ngày 30/6/1987, BCT CPC ra nghị quyết về đấu tranh
ngoại giao, CHND CPC ra tuyên bố về chính sách hoà hợp dân tộc
(27/8/1987), ra tuyên bố 5 điểm về lập trường về một giải pháp chính trị
cho vấn đề CPC (8/10/1987) và thành lập nhóm B.1 như CP.87 của ta để
chuẩn bị đi vào giải pháp chính trị.
Ngày 29/7/1987, gặp gỡ giữa
Ngoại trưởng Nguyễn Cơ Thạch và Ngoại trưởng Indonesia Moctar tại thành
phố Hồ Chí Minh thoả thuận sẽ tổ chức tiệc rượu (coctail party) để bàn
về vấn đề Đông-nam Á và vấn đề CPC.
Ngày 2/12/1987, Hun Sen gặp
Sihanouk lần đầu tại Fère-en-tardenois, ngoại ô Paris ký được Thông cáo
chung về một giải pháp chính trị cho vấn đề CPC. Lần thứ 2, Hun
Sen-Sihanouk lại gặp nhau ngày 20/1/1988 tại Saint- German-en-Lay
(Paris). Tuy nhiên các cuộc gặp gỡ này còn mang nặng tính chất thăm dò, ý
kiến khác nhau vẫn về xử lý Khmer Đỏ, về lực lượng gìn giữ hòa bình
quốc tế (IPKF) và sự tồn tại của Chính phủ CPC.
- Tháng
12/1987, BCT ta ra quyết định số 35 và 36 về đổi mới quan hệ với Đảng
Lào và Đảng CPC, quyết định giải tán Ban lãnh đạo Tổng Đoàn chuyên gia ở
CPC, cố vấn cao cấp bên cạnh Đảng Lào và Ban công tác miền Tây. Quyết
định rút chuyên gia ở CPC, Lào; quan hệ Đảng sẽ tiến hành trực tiếp qua
đại diện 2 BCT, quan hệ Nhà nước thông qua 2 Đại sứ.
Ngày
5/1/1988, đ/c Lê Đức Anh đại diện BCT VN sang CPC bí mật làm việc với
BCT Đảng CPC về đổi mới quan hệ, quyết định: thôi tổ chức chuyên gia cấp
cao bên cạnh Trung ương Đảng và Nhà nước CPC và đổi mới quan hệ theo
tinh thần quyết định 35, 36 sẽ rút hết chuyên gia trong năm 1988 và giúp
CPC đẩy mạnh xây dựng lực lượng vũ trang CPC để rút 5 vạn quân khỏi CPC
trong năm 1988.
Ngày 3/6/1988, đ/c Lê Đức Anh một lần nữa sang
CPC làm việc với BCT Đảng CPC và thoả thuận đến tháng 1/1989 sẽ từng đợt
rút hết chuyên gia dân sự ở CPC và lấy ngày 28/6/1988 làm mốc kết thúc
giai đoạn Đảng VN giúp CPC xây dựng Đảng, bộ máy Nhà nước và đoàn thể
quần chúng ở CPC và tháng 6/1988 cũng chấm dứt hoạt động của Đoàn chuyên
gia quân sự VN. Tháng 7/1988, Đoàn chuyên gia đối ngoại bên cạnh Bộ
Ngoại giao CPC cũng chấm dứt hoạt động.
Với TQ, ngày 20/5/1987,
Bộ Ngoại giao kiến nghị với BCT cần sửa đổi Lời nói đầu của Hiến pháp
đoạn nói về TQ nhưng việc triển khai thực hiện có khó khăn mãi đến ngày
28/6/1988, Quốc hội mới có Nghị quyết thông qua việc này. Ngày
26/6/1987, Ngoại trưởng Nguyễn Cơ Thạch gặp Đại sứ TQ chuyển Message
Oral của đ/c Phạm Văn Đồng đề nghị hai nước đàm phán bí mật. Ngày
22/8/1987, Ngoại trưởng TQ Ngô Học Khiêm nói chưa trả lời Message đó vì
không muốn chấp nhận sự việc đã rồi ở CPC.
Ngày 14/3/1988, TQ tấn
công ta ở Trường Sa. Ta ra tuyên bố bảo vệ chủ quyền ta, không ai ủng
hộ kể cả Lào và Liên Xô mặc dù lúc này đang có cuộc họp tư vấn ba nước
Đông Dương với Liên Xô ở Phnom Penh và ta đã trực tiếp vận động Liên Xô,
mãi đến khi ta đề nghị thương lượng, Liên Xô mới ủng hộ.
Cũng giai đoạn này bắt đầu xuất hiện ý kiến về Giải pháp Đỏ, nhưng việc thực hiện gặp khó khăn.
-
Cuối tháng 4/1987, khi đ/c Lê Đức thọ và Lê Đức Anh sang CPC làm
việc với lãnh đạo CPC bàn về giải pháp chính trị kể cả Giải pháp Đỏ, CPC
không đón tiếp và chiêu đãi; hai đ/c lãnh đạo ăn, ở tại Bộ Tư lệnh 719.
Dịp này Sứ quán tổ chức chiêu đãi, nhiều lãnh đạo CPC như Chea Sim, Sai
Phuthong lấy cớ “mệt”, ”đau bụng” để từ chối lời mời.
Ngày
22/12/1987, ta và CPC tán thành gợi ý của Liên Xô là Liên Xô gửi Message
Oral cho Ngoại trưởng TQ đề nghị Liên Xô và TQ góp phần dàn xếp một
cuộc gặp gỡ giữa CHND CPC và Khmer Đỏ, nếu TQ đồng ý, Liên Xô sẵn sàng
tiếp xúc 2 nước ở cấp Ngoại trưởng. TQ đã không đáp ứng đề nghị đó.
-
Ngày 30/7/1988, Hun Sen nói với đoàn ngoại giao ở Phnom Penh: Bọn
Khmer Đỏ là thú chứ không phải là người, chúng không thay đổi bản chất,
nhân dân CPC không chấp nhận chúng. Chúng tôi rất hiểu Khmer Đỏ, mong
các đ/c hiểu cho, bọn này không chơi được, nếu chỉ CPC không thôi thì
không chấp nhận chúng. Nay ta muốn giải pháp nên cần có TQ, do đó mà
chấp nhận chúng về chính trị. Riêng CPC không có TQ cũng giải quyết
được… nhưng CPC liên quan đến xung quanh. VN cần bình thương hoá quan hệ
với TQ.
Ngày 19/9/1988 Hun Sen nói tại Hội nghị tài chính ám chỉ chuyên gia ta là “cộng sản tả khuynh”, là “người điên”.
Ngày
12/10/1988, trao đổi với anh Ngô Điền, sau khi phê phán Liên Xô nhượng
bộ TQ, ép CPC thoả hiệp với TQ, Khmer Đỏ đánh đồng “tội phạm và nạn
nhân”, và không tôn trọng các nước bạn, Hun Sen nói: “VN cũng có đ/c nói
phải nhượng cái gì để giữ thể diện cho Bắc Kinh. Năm 1987, tôi cũng đã
tính đến Giải pháp Đỏ, bọn Khmer Đỏ, trừ bọn đầu sỏ, có thể tham gia,
xin lỗi với nhân dân rồi hoà hợp dân tộc. Nay tôi đã suy nghĩ nhiều,
tiếp xúc với dân ở nhiều nơi, trực tiếp gặp bọn Khieu Samphan, tôi nhận
thức rõ dứt khoát không chơi với bọn này được, phải giải tán lực lượng
của chúng…”
- Ngày 7/1/1989, Hun Sen xuất bản quyển sách “CPC
– con đường 10 năm” dành một đoạn dài nói về Giải pháp Đỏ, phê phán
những suy nghĩ về Giải pháp Đỏ, cho quan điểm đó là “sai lầm và nguy
hiểm”, là “điều phi lý và trái đạo đức khi đánh đồng bọn tội phạm Pol
Pot với nạn nhân của bọn tội phạm” rồi kết luận “Giải pháp Đỏ là con
đường nguy hiểm rất lớn cho nhân dân CPC, nó không thể nào hình thành
được, bởi vì chúng ta không “Đỏ” như kiểu người ta hiểu là có thể hòa
đồng vào với cái “Đỏ” của Pol Pot được”.
Nguồn: Vnmilitaryhistory
