Sau khi chế độ Pol Pot lên cầm quyền ở Campuchia, họ bị phải nói tiếng Kh'mer và từ bỏ phong tục tập quán của dân tộc mình. Ngay trong năm 1975, đã có ngàn người dân tộc thiểu số như Brâu, Tăm Puôn, Phnông (gọi chung là Kh'mer Lơ (trên)) từ Ratanakiri đã chạy sang Việt Nam lánh nạn. Năm 1980 - 82, tại xã Siêm Bouk thuộc tỉnh Stung Treng, nơi tôi công tác có 2/3 là người dân tộc Kuôi, giáp ranh với tỉnh Kom Puông Thom và Kro Ché. Họ quây quần với nhau theo phum (bản) chứ không ở trộn lẫn với người Kh'mer. Quân Kh'mer Đỏ đã nổ súng uy hiếp vào 2 phum của họ để cướp bóc lương thực. Dân thiên về phía bộ đội VN, sát cánh với VN nếu bộ đội cần, dù là nước ngoài. Có lần chúng tôi bắn chết một tên KMĐ, dân đã dùng dây mây cột cổ neo cục đá ở giữa sông...
Tôi đem thắc mắc hỏi bạn trẻ Yduong Bya, hiếu biết khá sâu về các dân tộc thiểu số ở Đông Nam Á. Thì bạn ấy giải thích có nguồn gốc từ xa xưa, mà tôi cho rằng hợp lý:
Ngày xưa thời Đế quốc Angkor, người Kh'mer từng bắt các sắc tộc người Kh'mer Lơ và Lào làm nô lệ và dùng họ làm lính đánh thuê. Bắt nạt rất nhiều các bộ lạc xung quanh, thân phận họ dưới đáy của xã hội đạo Hindu. Cho nên hậu duệ các dân tộc Đông Bắc vẫn còn sợ và tự ti trước người Kh'mer. Khi chế độ Pol Pot tàn ác khủng bố, họ cảm thấy rất sợ người Kh'mer, ký ức chế độ Nô Lệ cha ông thời Angkor trỗi dậy như bản năng tự nhiên. Vậy để hiểu vì sao họ chọn theo bộ đội Việt Nam chống lại Khmer Đỏ...
