Những trang văn đầu
tiên của Trần Duy Phiên phản ánh cách nghĩ, cách sống và cách chọn lựa
của một thanh niên trước thời cuộc và đất nước. Anh sinh năm 1942 tại
Huế. Khi đang còn theo học tại trường đại học Sư phạm và đại học Văn
khoa Huế, Trần Duy Phiên đã là một cây bút trẻ và còn là một sinh viên
năng động. Là một trong những người tích cực, anh cùng Trần Đình Vỹ hình
thành đặc san Hướng Đi (1963), chủ trương đặc san Đỉnh Triều (1965), thành lập một vài tổ chức văn nghệ tiến bộ thời đó như hội Hồng Sơn,
phòng Sinh Hoạt Văn Học - Nghệ Thuật Đại Học Sư Phạm - Huế. Cuối năm
1966, hội Hồng Sơn có dự định xuất bản một nguyệt san văn học lấy tên là
Việt và chọn Trần Duy Phiên làm chủ nhiệm kiêm chủ bút (đã lập hồ sơ xin nhưng chính quyền thời đó không cấp phép).
Tháng
9 năm 1967, tốt nghiệp Trần Duy Phiên đi dạy học ở Kontum. Tháng 8
năm1968, Trần Duy Phiên về Huế cùng với Tần Hoài Dạ Vũ hình thành tạp chí Việt
in ronéo, xuất bản dưới dạng bất hợp pháp. Qua đến năm 1969, do một số
khó khăn khách quan, Việt dời vào Sài gòn, ủy nhiệm Trần Hữu Lục phụ
trách chung và Việt được Đối Diện - một tạp chí có uy
tín hàng đầu lúc bấy giờ, giao đảm nhận toàn bộ phần văn học - nghệ
thuật (cho đến năm 1975). Trong quãng thời gian ấy, Trần Duy Phiên là
một trong số những cây bút chủ lực văn xuôi của Việt.
Một
chặng đường biết bao gian nan và thử thách, Việt gần như là nhóm văn
học nghệ thuật đối kháng duy nhất tồn tại lâu dài đến 10 năm (1965-1975)
giữa lòng đô thị miền Nam. Trần Duy Phiên đã định hình văn phong qua
truyện dài “Đốt Lửa Sau Mây” (đăng được bốn kỳ trên
tạp chí Việt) và sau đó một số truyện ngắn trên tạp chí Đối Diện. Tôi
viết văn cùng thời với Trần Duy Phiên và đã từng cùng nhau chia xẻ ngọt
bùi của người cầm bút trong thời tao loạn. Đọc lại một số truyện ngắn
của anh, tôi bắt gặp tuổi thơ và thời trai trẻ của mình. Anh viết về đám
mặt học trò khắc khoải trong ngôi trường miền núi đìu hiu, những hình
ảnh tuổi thơ bị săn đuổi trên chính quê hương nhưng vẫn không nguôi
hướng đến ngày mai (Nắng Đẹp Sân Trường, Thư Học Trò…).
Giai đoạn kế tiếp, truyện ngắn của Trần Duy Phiên là bản cáo trạng về
băng hoại của xã hội, về thân phận nghèo hèn, về nỗi thất vọng, oán hờn
và cả nỗi khát khao thầm lặng của những con người bị tước đoạt quyền
sống trong các trại tạm cư và các khu rác ngoại thành (Tư Giò, Sáu Dền, Mặt Đất Quê Ngoại…), nhưng vẫn còn nuôi hy vọng vào mai sau (Trốn, Chim Tha Lửa…). Trước năm 1975, Trần Duy Phiên đã có vài ba chục truyện ngắn đăng trên các tạp chí: Việt, Đối Diện, Trình Bầy, Ý Thức và đã được các báo Việt ngữ yêu nước in lại ở Canada, Nhật Bản.
Từ cuối năm 1971, Tạp chí Đối Diện lần lượt ấn hành nhiều tác phẩm chọn lọc như : Cách Một Giòng Sông (tập truyện - Trần Hữu Lục), Rừng Dậy Men Mùa (thơ - Đông Trình), Trước Khi Mặt Trời Mọc (tập truyện - Trần Duy Phiên), Cho Cây Rừng Còn Xanh Lá (búy ký - Nguyễn Ngọc Lan), Bọt Biển và Sóng Ngầm
(bút ký - Lý Chánh Trung)…Ngày đó, Trần Duy Phiên đã tạo ấn tượng với
một văn phong sắc cạnh, mạnh mẽ và lôi cuốn. Trong bài tựa tuyển tập Truyện Ngắn Việt (NXB Trẻ -1997), Tiến sĩ - Nhà văn Huỳnh Như Phương có nhận xét: "…Bên
cạnh một Trần Hữu Lục trữ tình, Trần Duy Phiên là nhà văn có ngòi bút
sắc cạnh và bạo liệt khi miêu tả cái ác và thể hiện sự thảm khốc của
chiến tranh ". Tính cách ấy được rõ nét hơn qua Trước Khi Mặt Trời Mọc ( Đối Diện xuất bản năm 1972, bìa của Đinh Cường), truyện có nội dung dữ dội và bút pháp lạnh lùng (Tư Giò và Sáu Dền). Nếu Chim Tha Lửa - một vẻ đẹp lãng mạn trong phong trào đấu tranh của đô thị miền Nam, thì cái kết cục tàn nhẫn của Qua Đồng Văn Xá lại dội vào tim ta một nỗi đau tê điếng uất nghẹn.
Sau
năm 1975, Trần Duy Phiên nghỉ dạy học và nghỉ viết khoảng mươi năm. Anh
bươn chải qua nhiều nghề tạp nham để kiếm sống. Tới khoảng 1984 - 1985,
anh cầm bút trở lại và sáng tác khá sung sức. Những truyện ngắn của
Trần Duy Phiên lần lượt xuất hiện trên các tuần báo, tạp chí: Văn Nghệ, Thanh Niên, Sông Hương, Đất Quảng, Nha Trang, Gia Lai-KonTum, Cửa Việt, Thế Giới Sách, Non Nước, Nhớ Huế …
- Trong đó, một số được các tạp chí ở Pháp - Mỹ - Trung Quốc - Canada…
đăng lại, một số truyện hay được tuyển chọn in chung trong nhiều tuyển
tập: Tiếng Hát Những Người Đi Tới (NXB Trẻ - 1993), Truyện Ngắn Việt Nam Chọn Lọc (NXB Văn Học - 1996), Tuyển Tập Truyện Ngắn Việt (NXB Trẻ - 1997), Nhìn Lại Một Chặng Đường Văn Học (NXB TP. Hồ Chí Minh - 2000), Tuyển Tập Xa Xứ (NXB Trẻ - 2001), Sông Hương - Văn (1983 - 2003 - NXB Văn Hóa Thông Tin - 2003), - và một số được chọn đọc trên các đài phát thanh.
Ngoài truyện dài Đốt Lửa Sau Mây
đã được in mấy kỳ trên tạp chí Việt (cho đến nay toàn tập vẫn chưa được
xuất bản), Trần Duy Phiên đã lần lượt ấn hành các tập truyện ngắn: Trước Khi Mặt Trời Mọc (1972), Kiến và Người (1996), Ngược Dòng Phù Hoa (1997), Chim Trong Thành Quách Cũ (2003), Ngõ Đạo Miền Hoang Dã (2008) và cuốn tiểu thuyết: Trăm Năm Còn Lại (1996).
Qua
hàng chục năm lặn lội nơi rừng sâu núi thẳm,Trần Duy Phiên có những
kiến thức độc đáo về rừng và người bản địa. Anh đã hoàn thành cuốn tiểu
thuyết thật dữ dội. Với Trăm Năm Còn Lại, Trần Duy
Phiên đã dẫn dắt người đọc vào tận cùng bên trong thế giới chứa đầy bạo
liệt của rừng và tham vọng của con người bắt rừng làm nô lệ. Nhà văn
Hoàng Phủ Ngọc Tường trong bài tựa của cuốn tiểu thuyết này đã viết: "…Tất
cả cái thế giới nhỏ bé và khủng khiếp của Trăm Năm Còn Lại được Trần
Duy Phiên thuật lại bằng một giọng chuẩn với thi pháp tiểu thuyết, sắc
bén, điềm tĩnh và nhiều khi đến tàn nhẫn, buộc người ta phải thức tỉnh.
Những hoàn cảnh, tính cách, thủ đoạn và số phận của hơn chục nhân vật cứ
đan cài, xô đẩy lẫn nhau, tạo nên một không gian dồn nén và bạo liệt mà
tôi nghĩ chưa từng xẩy ra trong văn học của chúng ta viết về Rừng -
Rừng như chính bản thân nó”…
Mỗi
nhà văn có riêng một quê hương trong sáng tác. Với Trần Duy Phiên, anh
có đến hai quê hương như thế. Trong các truyện của anh, dấu ấn của hai
quê hương đó khá rõ nét và đã trở thành nền văn hóa của tác phẩm, đấy là
cố đô Huế và miền tây tam biên Kon Tum. Không thể nhầm vào đâu được,
hàng loạt truyện của anh mang thần thái cố đô (Những Mảnh
Vỡ Của Một Vì Sao Chợt Tắt, Ngược Dòng Phù Hoa, Chim Tha Lửa, Pháo Thủ
Thành Trấn Hải, Có Ai Dám Mở Mắt Ra Không? Ngàn Năm Bia Miệng, Những Số
Phận Tình Yêu Di Truyền, Con Đường Xa Lạ Trước Mắt…). Ở đây thấp
thoáng bóng dáng sông Hương, núi Ngự, cầu Trường Tiền, đường Lê Lợi và
những tà áo trắng…Thì cũng không thể nhầm vào đâu được, hàng loạt truyện
của anh mang dấu ấn đặc thù hoang dã (Trăm Năm Còn Lại, Kiến và Người, Của Em, Mối và Người, Nửa Đêm Về Sáng, Bahnar, Ngõ Đạo Miền Hoang Dã, Anh Hùng Thảo Dã …). Ở đây thấp thoáng dòng Dakbla, núi Chưpaoh, cầu Dakbla, đường Bạch Đằng và những váy khố thổ cẩm sắc nét hoa văn.
Tôi
gọi hai nơi ấy - hai mặt đất ấy, hai không gian ấy, là hai quê hương
của một con người Trần Duy Phiên. Và thật kỳ lạ, hai quê hương sáng tác
khác nhau như mặt biển với đầu non lại ở chung một ngòi bút. Và thật lý
thú, trong quê hương nào Trần Duy Phiên cũng chu đáo, chăm chút, chân
thật, tỉnh táo, sắc sảo, tự nhiên, tươi tắn, ngộ nghĩnh, sống động và
hóm hỉnh. Tất cả cho ta thấy một thực thể nhân sinh bao gồm nội lực thâm
hậu và công phu khó nhọc của nhà văn đã đạt độ chín muồi của tuổi đời,
tuổi nghề, tuổi phố và cả tuổi rừng.
Trần
Duy Phiên là một người viết văn thành danh rất sớm, đã khổ luyện giữa
chốn rừng xanh, đã đạt độ chín muồi trong sáng tác. Bây giờ đọc Ngõ Đạo Miền Hoang Dã, bắt gặp Du Tăng, Ngựa Hoang, Charles David - Vua Sédang, Anh Hùng Thảo Dã…tôi
nghĩ các vua Lửa, vua Nước ở Tây Nguyên chẳng còn ngai vị, vương quyền
nhưng không ai muốn xóa bỏ. Trần Duy Phiên cũng thế, hơn bốn mươi năm
sống ở Kontum, đến nay chức quyền không ngoài hai chữ thường dân nhưng
người ta khó mà quên được anh.
Đó là thành quả của
một Trần Duy Phiên mãi âm thầm, bền bỉ với chọn lựa của mình như thuở
mới bắt đầu. Vẫn biết văn chương đang rớt giá, nhưng Trần Duy Phiên thật
sự cảm thấy hạnh phúc mỗi khi hoàn tất một tác phẩm. Là bạn học, bạn
văn và là bạn đọc, tôi vẫn tham lam kỳ vọng ở Trần Duy Phiên nhiều hơn
nữa, trong đó những gì bất hạnh đã viết đang còn trong bóng tối và những
gì hy vọng sẽ viết đến hơi thở cuối cùng. Tham lam đòi hỏi nhưng tôi
tin, vì chính anh trong cảm đề Trăm Năm Còn Lại đã tâm nguyện:“Tôi và núi.
Núi và mây.
Mây và gió.
Gió và cây.
Trăm năm còn lại chút này. Rừng ơi…! "
Tháng 8.2008.
Trần Hữu Lục
Nguồn: Nguyenhuuhongminh
_________________________
....
|
||
Sinh năm 1942 tại Huế
Đã xuất bản:
- Đốt lửa sau mây (truyện dài), 1969
- Trước khi mặt trời mọc (tập truyện), 1972
- Trăm năm còn lại (tiểu thuyết), 1996
- Kiến và Người (tập truyện), 1996
- Ngược dòng phù hoa (tập truyện), 1997
- Chim trong thành quách cũ (tập truyện), 2003
| ||
