 |
Tháp Chăm ở tỉnh Ninh Thuận, ảnh chụp trước đây.
AFP
|
Kính Hòa, phóng viên RFA
Inra
Sara là nhà thơ người Chăm có tiếng tại Việt Nam hiện nay. Anh cũng có
nhiều công trình nghiên cứu về văn hóa và nghệ thuật của dân tộc Chăm
cũng như Vương quốc Champa. Tác phẩm nổi tiếng của anh là tập thơ Lễ tẩy trần tháng tư được
xuất bản năm 2002. Kính Hòa có buổi trò chuyện với Inra Sara về sự giao
tiếp văn hóa và lịch sử giữa hai cộng đồng Chăm và Việt.
Tiếp biến và giao lưu văn hóa
Kính Hòa: Chào
nhà thơ Inra Sara. Là một nhà thơ Chăm viết bằng tiếng Chăm lẫn tiếng
Việt, xin anh cho khán giả biết đôi điều về sự tiếp biến và giao lưu văn
hóa giữa hai cộng đồng Chăm và Việt từ mấy trăm năm nay.
Inra Sara: Cộng
đồng Chăm là hậu duệ của Vương quốc Champa cổ tồn tại từ năm 192 và
biến mất vào đầu thế kỷ 19. Một dân tộc có chữ viết sớm nhất Đông Nam Á.
Dù nền văn minh ấy bây giờ chỉ còn là những mảnh vụn, nó vẫn có nhiều
cái đáng giá, và người Chăm vẫn còn bảo lưu những cái quý giá đó. Khi
nhắc đến Chăm người ta thường chỉ chú đến kiến trúc điêu khắc, trong đó
có thánh địa Mỹ Sơn, một di tích được UNESCO xếp hạng di sản văn hóa thế
giới, và một phần nào ngôn ngữ, ca múa, mà không nói đến văn học nghệ
thuật Chăm, mà theo tôi là khá lớn. Đến bây giờ trong chương trình văn
học sử Việt Nam vẫn chưa có bài nào, điều này tôi cho rằng hết sức là
lạ.
Không thể khư khư giữ cái bản sắc của mình. Người Chăm học hỏi nhiều từ người Việt, tích cực lẫn tiêu cực.
-Inra Sara
Ở
miền Trung vẫn còn ghi đậm dấu ấn Champa như trong cách phát âm của
người Quảng, các từ ngữ, nhiều dòng họ không có lập bàn thờ, các họ Chăm
Ông, Ma, Trà, Chế vẫn còn tồn tại vùng Quảng Nam, Huế.
Trong
ẩm thực có nước mắm. Kiểu nước chấm ở miền bắc là theo kiểu tương,
trong khi miền Trung thì mắm là đặc trưng, và có thể nói xuất phát từ
người Chăm, tuy chưa có nghiên cứu nào sâu để chứng minh.
Người Chăm hay thờ cúng cá voi. Ngay cả các làng Việt khi làm tập tục này họ cũng mời thầy cúng người Chăm đến hành lễ.
Không
thể khư khư giữ cái bản sắc của mình. Người Chăm học hỏi nhiều từ người
Việt, tích cực lẫn tiêu cực. Những người viết văn làm thơ người Chăm
rất thông thạo tiếng Việt.
Nhà thơ InraSara, ảnh chụp trước đây. Photo courtesy of inrasara.com
Đến
thập niên tám mươi, nghệ sĩ Đặng Hùng đã mã hóa các động tác trên đền
tháp Chăm thành điệu múa Apsara, và sáng tạo này đã được phụ nữ, cộng
đồng Chăm tiếp nhận.
Kính Hòa: Trong
thời gian gần đây có một quyển sách của tác giả Hồ Trung Tú là Có 500
năm như thế, viết về vết tích rõ ràng của ngôn ngữ và dòng máu Champa
lên cư dân miền Trung Việt Nam, anh nhận xét về quyển sách này như thế
nào?
Inra Sara: Theo
tôi đây là một quyển sách có giá trị, nhất là dối với một tác phẩm đầu
tay của một tác giả không chuyên. Nhất là kết luận của tác giả, rằng
Chúng ta là những người Chàm nói tiếng Việt bằng giọng Chàm. Đó là một
câu nói đầy quả cảm.
Kính Hòa: Thưa
anh, trong tiến trình lịch sử Champa và Đại Việt, người ta đã nói đến
Nam tiến, là một quá trình chinh phục vùng đất phương Nam của người
Việt. Song trong các sách sử chính thống người ta lại không đề cập đến
chuyện này.
Inra Sara: Champa
và Đại Việt là hai quốc gia rạch ròi. Cõi đàng trong này không phải là
đất vô chủ, mà có chủ là Vương quốc Champa. Nam tiến là có thật, chuyện
Champa mất về tay Đại Việt là có thật, cái tất yếu của mạnh được yếu
thua. Champa thua là thua về văn hóa, văn hóa xuất thế Ấn Độ thua văn
hóa xử thế Trung Hoa, con người A La Hán thua lý tưởng đấng trượng phu
của khổng giáo. Dẫu sao dân tộc Chăm cũng tồn tại trong nền văn hóa đó.
Suốt 10 thế kỷ Nam tiến phải ghi nhận là người Việt hiếm khi phá hoại
đền tháp Chăm, có khi họ còn biến tháp Chăm thành của họ để thờ. Bên
cạnh điểm son đó còn có chính sách đàn áp cộng đồng Chăm của vua Minh
Mạng là một sự kiện đen tối nhất trong quan hệ giữa hai dân tộc này. Đó
là một sự xung đột dữ dội, nó thể hiện rất rõ trong hai câu thơ của
Hùynh Văn Nghệ:
“Từ thuở mang gươm đi mở nước,
Ngàn năm thương nhớ đất Thăng Long.”
Tôi
nghĩ rằng người Việt và chính quyền VN hôm nay cần nhận ra và nói ra sự
thật lịch sử đó, không nên giấu, không phải để khơi dậy hiềm khích dân
tộc mà để hiểu lẫn nhau. Phải có chính sách đặc biệt cho cộng đồng này
và văn hóa của cộng đồng này. Chỉ khi làm được điều đó chúng ta mới có
thể hóa giải lịch sử, đi đến hòa giải dân tộc.
Kính Hòa: Xin
Cám ơn nhà thơ Inra Sara. Chúc cho tác giả “Lễ tẩy trần tháng tư” dồi
dào sức khỏe. Chúc cho “Lễ tẩy trần tháng tư” của anh mang lại niềm vui
hòa giải cho cộng đồng dân tộc.
*****
