Khu phi quân sự vĩ tuyến 17 (V-DMZ) được
lập ra theo Hiệp định Genève về Đông Dương năm 1954, với vai trò một
giới tuyến quân sự tạm thời ngăn cắt vùng tập kết giữa một bên là các
lực lượng của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa với quân đội Pháp và các lực
lượng đồng minh. Ảnh: Cầu Hiền Lương và sông Bến Hải nằm trên vĩ tuyến 17 - biểu tượng của sự chia cắt hai miền trong quá khứ, nhìn từ một tòa nhà nằm ở bờ Nam, 1966.
Dự kiến, đường giới tuyến tạm thời sẽ bị
xóa bỏ sau cuộc tổng tuyển cử 2 năm sau đó. Tuy vậy, nó thực tế trở
thành một biên giới chia cắt Việt Nam suốt thời gian chiến tranh. Ảnh:
Đầu cầu phía Nam của cầu Hiền Lương, 1966.
Sự ra đời của Khu phi quân sự vĩ tuyến
17 là kết quả của một cuộc đấu trí dai dẳng giữa Việt Nam Dân chủ cộng
hòa và Pháp. Ảnh: Các công trình của miền Bắc ở đầu phía Bắc cầu Hiền
Lương, 1966.
Ban đầu, Việt Nam Dân chủ cộng hòa đề
xuất vĩ tuyến 13, trong khi Pháp đòi lấy vĩ tuyến 19 làm Khu phi quân
sự. Sau nhiều vòng đàm phán gay go, vĩ tuyến 17 được cả hai bên chấp
nhận. Ảnh: Đồn công an của Việt Nam dân chủ cộng hòa tại đầu cầu phía
Bắc.
Nằm trên vĩ tuyến 17, sự ngẫu nhiên của
vị trí địa lý đã khiến cầu Hiền Lương đi vào lịch sử. Cây cầu này được
xây dựng năm 1952, đến năm 1967 thì bị bom Mỹ đánh sập. Ảnh: Một chiến
sĩ Giải phóng đứng ở đầu Bắc của cầu Hiền Lương, năm 1966.
Ở hai đầu cầu là cuộc đối đầu không
tiếng súng nhưng vô cùng khốc liệt, diễn ra dưới nhiều hình thức khác
nhau. Đầu tiên có thể kể đến là "đấu loa": Sử dụng những dàn loa công
suất lớn bố trí dọc theo giới tuyến để phát đi những thông điệp chính
trị nhắm vào phía bên kia.
Không ồn ã nhưng, vô cùng quyết liệt là
cuộc "đấu cờ". Từ năm 1954-1967, giữa hai đầu cầu Hiền Lươngđã có cuộc
"chạy đua" về chiều cao của cột cờ, với những cuộc rượt đuổi gay cấn.
Việt nam Dân chủ cộng hòa đã chiến thắng với cột cờ có chiều cao 38,6m -
cao nhất trong lịch sử tồn tại của Khu phi quân sự vĩ tuyến 17, được
dựng năm 1962.
Mỹ và chính quyền Sài Gòn đã tìm mọi
cách phá hoại cột cờ của Việt Nam Dân chủ cộng hòa. Cuộc không kích quy
mô lớn vào ngày 2/8/1967 đã làm cột cờ bị gãy. Đêm hôm sau, các chiến sĩ
Giải phóng đã đưa bộc phá sang đánh sập cột cờ ở bờ Nam. Từ đó đến hết
chiến tranh, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã thêm 11 lần dựng cờ bằng gỗ
cao 12 - 18m, 42 lần lá cờ bị bom đạn phá hỏng.
"Cuộc chiến màu sắc" là một diễn biến
kịch tính khác, liên quan trực tiếp đến cầu Hiền Lương. Ở đoạn giữa cầu
có một vạch trắng kẻ ngang, rộng 1cm được dùng làm ranh giới. Những
người lính của hai phía nhiều khi chỉ đứng cách nhau vài mét ở hai bên
ranh giới này.
Thoạt đầu Việt Nam Cộng hòa chủ động sơn
một nửa cầu phía nam thành màu xanh, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa liền sơn
tiếp màu xanh một nửa cầu còn lại. Sau Việt Nam Cộng hòa lại chuyển
sang màu nâu thì Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cũng sơn lại màu nâu...
Cứ như thế, cầu Hiền Lương luôn thay đổi
màu sắc, hễ Việt Nam Cộng hòa sơn một màu khác đi thì ngay lập tức Việt
Nam Dân chủ Cộng hòa liền sơn lại cho giống. Đây là một cách đấu tranh
chính trị nhằm nói lên khát vọng thống nhất đất nước của những chiến sĩ
Giải phóng.
"Đấu biểu ngữ" cũng là một phần của cuộc
chiến tâm lý giữa hai đầu cầu. Vào năm 1961, biểu ngữ ở cổng chào đầu
cầu phía Nam là "Muốn thống nhất lãnh thổ phải có Tổng thống Ngô Đình
Diệm". Trở trêu thay, 2 năm sau đó vị Tổng thống độc đoán này đã chết
thảm trong cuộc đảo chính do người Mỹ giật dây ở Sài Gòn.
Đối diện với cổng chào có phần "mong
manh" của Sài Gòn là cánh cổng xây bằng bê tông bề thế và vững chắc của
Việt nam Dân chủ cộng hòa.
Thông điệp của toàn thể nhân dân Việt
Nam: "Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh muôn
năm!". Hình ảnh thực hiện năm 1961.
Nếu bờ Nam sông Bến Hải tràn ngập các
biểu ngữ ca ngợi Tổng thống Diệm và bôi nhọ miền Bắc, thì những biểu ngữ
ở miền Bắc tập trung vào việc thể hiện quyết tâm thống nhất đất nước...
...Hướng đến tương lai của toàn thể dân tộc.
...Hi vọng một biện pháp hòa giải, thống nhất trong hòa bình vào thời điểm chiến tranh chưa bùng nổ ác liệt (1961).
"Nam Bắc một nhà", một sự thật hiển nhiên, bất chấp những thế lực xấu đang tìm cách chia rẽ đất nước.
Chỉ đích danh thủ phạm chính của sự chia rẽ: Đế quốc Mỹ.
Theo hiệp định Genève, Khu phi quân sự
vĩ tuyến 17 sẽ nằm dưới sự giám sát của các nhân viên quốc tế, hai bên
đều không được gây nên bất cứ một hành động xung đột nào trong DMZ, hoặc
từ trong DMZ ra, hoặc từ ngoài vào DMZ và phải tránh mọi thái độ hay
hoạt động có thể đưa đến xung đột.
Trong những năm 1960, Mỹ và chính quyền
Ngô Đình Diệm không tôn trọng hiệp định Genève, ra sức khiêu khích, gây
chiến với lực lượng Việt Nam dân chủ cộng hòa bảo vệ khu vực giới tuyến.
Ảnh: Xe tải chở quân đội Sài Gòn hướng về gần vĩ tuyến 17, 1966.
Quân đội Sài Gòn tập kết gần vĩ tuyến 17 với các vũ khí hạng nặng.
Trại lính của quân đội Sài Gòn gần vùng giới tuyến thuộc tỉnh Quảng Trị
Dù hết sức nỗ lực ngăn chặn, chính quyền Sài Gòn vẫn không thể cản được ý chí thống nhất đất nước củaViệt Nam Dân chủ cộng hòa.
Đó là lý do khiến sự tồn tại của Khu phi quân sự vĩ tuyến 17 và cầu Hiền Lương chỉ kéo dài đến năm 1967.
Tháng 10/1967, trước áp lực của Quân đội
Giải phóng, Mỹ và chính quyền Sài Gòn đơn phương xóa bỏ đường giới
tuyến quân sự tạm thời tại vĩ tuyến 17. Cầu Hiền Lương đã bị máy bay Mỹ
đánh sập thời gian này.
Tình trạng ngừng bắn tại vĩ tuyến 17
chấm dứt. Sau nhiều cuộc giằng co, từ tháng 6 năm 1969 cho đến 1975, khu
vực này nằm dưới sự kiểm soát của quân lực lượng Giải phóng. Ảnh: Con
đường phía Nam cầu Hiền Lương, 1966.
Vĩ tuyến 17 đã trở thành biểu tượng oanh
liệt về cuộc đấu tranh giành tự do, thống nhất tổ quốc mà nhân Việt Nam
đã kiên cường tiến hành trong một giai đoạn lịch sử đặc biệt.
Đạo diễn nổi tiếng người Thụy Điển
Gerald Evans nhận xét: "Vĩ tuyến 17 là nơi trưng bày sự man rợ đến tột
cùng của đế quốc Mỹ và lòng dũng cảm đến mức thần thánh của nhân dân
Việt Nam". Ảnh: Một khoảnh khắc bình yên hiếm hoi tại vĩ tuyến 17, 1966.
Theo KIẾN THỨC / LIFE
